Beeldbepalend 276

Amsterdam Centrum 11

Woensdag 18 september 2024

De Weesperstraat in het Amsterdamse centrum heeft in de jaren zestig van de vorige eeuw een volledige metamorfose ondergaan. De oorspronkelijke bebouwing van de straat is verdwenen en de weg werd verbreed. Hierdoor werd een stadsautoweg gecreëerd als schakeltussen het Weesperplein en het J.D. Meijerplein. De straat lag vroeger in de Amsterdamse Jodenbuurt en ondanks de grote veranderingen herinneren er nog steeds een aantal zaken aan die tijd.

Vlakbij de M.S. Vaz Diasbrug aan de Weesperstraat staat het Vaz Diasmonument, ter nagedachtenis aan Mozes Salomon Vaz Dias (1881-1963), wiens persbureau de voorloper was van het ANP. Het kunstwerk werd in 1967 door zijn weduwe onthuld.

Het stalen beeld was een schenking van een aantal persverenigingen en -bureaus maar ook van de Portugees-Israëlitische gemeente. Aanvankelijk was het de bedoeling het kunstwerk op de brug te plaatsen, waarvan de relingen ook door Herman van der Heide zijn ontworpen. De brug was echter te smal. Vanwege wegwerkzaamheden en restauratie van het monument is het al een paar keer van zijn plaats geweest.

In het Hortusplantsoen staat het Monument voor Joodse Dove Oorlogsslachtoffers. Het monument is in 2010 onthuld en is een ontwerp van Truus Menger-Oversteegen, terwijl Bart Koolen de gebarentekeningen voor zijn rekening nam. Het monument is gerealiseerd met hulp van Stichting Dovenshoah.

Het monument is geadopteerd door Signis, de opvolger van de voormalige J.C. Ammanschool, die vroeger aan het plantsoen stond. In deze school zaten niet alleen dove Joodse kinderen. Tijdens de Tweede Oorlog verdwenen die echter wel samen met de Joodse leraren. Zij doken onder of, de meesten, zijn omgebracht in een kamp.

De tekst ‘de wereld bleef doof’ laat weinig te wensen over. Daaronder staat een tekst in het Nederlands, in het Engels en in gebarentaal. Dat juist de in Schoten geboren Truus Menger-Oversteegen dit monument en beeld maakte is niet zo heel verwonderlijk. Samen met haar zus Freddie Oversteegen en Hannie Schaft was zij betrokken in het verzet en bij enkele liquidaties en liquidatiepogingen.

Aan de Plantage Middenlaan ligt het Wertheimpark. Voor 1812 stonden hier Franse kampementen, waarna stadsarchitect Abraham van der Hart op kosten van de Fransen het terrein, waar vooral feesten en partijen werden gehouden, mocht inrichten. Het Park, zoals het heette, kreeg na het overlijden van Abraham Carel Wertheim (1832-1897) zijn naam. De toegang bestond uit stenen kolommen met zinken sfinxen. Omdat die sfinxen zich in slechte staat bevonden werden die in 1949 verwijderd. Toenmalig burgemeester Wim Polak gaf in het voorjaar van 1979 opdracht dat er nieuwe exemplaren moesten komen. Die werden door stadsbeeldhouwer Hans ’t Mannetje uit blokken Carrara-marmer gehakt. De Sfinxen werden vervolgens in 1982 door burgemeester Polak zelf onthuld.

Na het overlijden van Wertheim werd een comité gevormd om deze voormalige ondernemer en filantroop ook andere wijze te eren en zo werd het idee geboren een fontein te bouwen die recht deed aan deze man. Het ontwerp van de Wertheimfontein was van Jos Ingenohl, een Nederlandse architect die was geboren in 1855 in Amsterdam en overleed in 1925 in Utrecht.

Ingenohl ontwierp een fontein met twee bassins en een centrale kolom waardoor het water naar het bovenbassin wordt gepompt. De waterspuwers in de bovenbassin kregen de vorm van dolfijnen. In de rand werd de tekst ‘Der armen hulp Der zwakken staf Der menschheid vriend Een wekstem tot leven Den kunstenaar tot steun Den tragen tot spoorslag Door stad en land betreurd´ aangebracht.

In het bovenste bassin staat een Korintische zuil met pelikanen, die symbool staat voor liefdadigheid. Het geheel wordt afgesloten met een vaas. Op de zuil prijken twee medaillons, waarvan één het portret draagt van Wertheim.

De fontein werd gebouwd in 1898 door het Amsterdamse Atelier Van den Bossche en Crevels en in dat jaar onthuld. Omstreeks 1975 werd de fontein gerestaureerd nadat de waterwerking stokte. Omdat de fundering, die in 1949 was aangepast, begon te verzakken volgde in 1985 opnieuw een reparatie.

In het park staat sinds 1993 het Auschwitzmonument dat op verzoek van het Auschwitz Comité is gemaakt door schrijver en kunstenaar Jan Wolkers. Aanvankelijk heeft dat gedenkteken in iets andere, soberdere vorm op de Oosterbegraafplaats gestaan.

Het monument bestaat uit gebroken spiegels, waarin de hemel wordt weerkaatst. De hemel kan zich volgens Wolkers na de slachting in Auschwitz niet meer ongeschonden vertonen. ‘De hemel blijft voorgoed geschonden. Het is een godsgruwelijke aanslag op alles waar een mens voor staat.’ Op een paneel bij het monument zijn een aantal cijfers vermeld. Bij dit monument vindt jaarlijks op 27 januari de Auschwitzherding plaats. Dit is de datum dat het Russische leger in 1945 het concentratiekamp bevrijdde. Zelf heb ik dit monument, nog steeds bedolven onder bloemen op 6 februari 2020, op de foto vastgelegd.

Bij de Plantage Kerklaan ligt de Lau Mazirelbrug, vernoemd naar de juriste Mazirel die in de Tweede Wereldoorlog onder andere betrokken was bij de overval op het Bevolkingsregister dat in deze laan was gevestigd. De brug is ontworpen door Piet Kramer, die in 1924 het plan van zijn voorganger Jo van der Mey volgde.

De krokodil en het nijlpaard, die op de metselde walkant terug te vinden zijn, zijn het werk van Adrianus Remiëns (1890-1972). De Amsterdamse kunstenaar studeerde aan de Tekenschool voor Kunstambachten in Amsterdam en kreeg daar onder andere les van Joseph Mendes da Costa.

Ook de kikkers met visjes in het midden van de balustrade van de brug zijn door Remiëns gemaakt. Hij werkte overigens ook enige tijd voor de Kunstaardewerkfabriek Regina in Gouda. Later had hij werkplaatsen in Schoorl, Blaricum en het Gooise Laren, waar ook werk van hem te vinden is, voor hij terugkeerde in Amsterdam.

Aan de Roetersstraat 2 staat het Sarphatihuis, ontworpen door Abraham van der Hart, en in 1782 in gebruik genomen. Het is al voor diverse doeleinden gebruikt. In 1870 werd het omgedoopt tot Stedelijk armenhuis en in 1952 verbouwd tot bejaardentehuis. De fronton is gemaakt door de toenmalige stadsbeeldhouwer Anthonie Ziesenis, van wie ik al eerder werk heb laten zien.

Deze uitgebreide aflevering sluit ik af met de stalen Opengewerkte kolom van André Volten, die eveneens in de Weesperbuurt aan de Roetersstraat is te vinden. De kolom heeft iets weg van een gespleten cilinder die hij heeft ontworpen voor een politiebureau in Groningen.

 

tot leven gewekt

is de stam waaruit

de taal ontstaat

 

het verhaal dat steeds

weer opnieuw

moet -

ja moet -

worden verteld

 

de groei en de dood

onlosmakelijk

met elkaar verbonden

 

Opa IJsbeer

 

Verantwoording

1.       1. Inleiding – wikipedia

2.       2. Weesperstraat – wikipedia

3.       3. Hortusplantsoen – 4en5mei.nl – dovenshoah.nl – wikipedia

4.       4. Plantage Middenlaan – wikipedia

5.       5. Fontein – wikipedia

6.       6. Monument – jck.nl

7.       7. Mazirelbrug – amsterdamopdekaart.nl – wikipedia

8.       8. Roetersstraat 2 – amsterdamsegrachtenhuizen.info

9.       9. Roetersstraat - wikipedia