Beeldbepalend 261

Zutphen

Woensdag 5 juni 2024

De naam van de stad Zutphen is terug te voeren naar een rivierduinencomplex in drassige weidegronden, Zuid-venne. Hier stichtte een Germaanse stam al in de Romeinse tijd een nederzetting. Die Chamaven werden veel later tot de Franken gerekend. Zij woonden in het gebied dat tegenwoordig tot de Achterhoek wordt gerekend en in het Graafschap Bentheim in Nedersaksen. Hun nederzetting aan de IJssel bij de monding van de Berkel is vermoedelijk al vanaf het begin versterkt geweest. Zutphen behoort zo tot de oudste steden van ons land en is al meer dan zeventienhonderd jaar bewoond.

Een aflevering starten met het Monument voor de wederopbouw klinkt misschien vreemd. Dit kunstwerk gemaakt uit brons en beton is te zien op de hoek van de IJsselkade en de Molengracht en komt uit 1961. Het monument valt meteen op voor hen die vanaf de brug over de IJssel de stad binnenkomen. Zelf ben ik met de trein gekomen en ben bijna meteen naar die rivier gegaan.

Het monument is gemaakt door Titus Leeser (1903-1996), die meer monumenten op zijn naam heeft staan. Het geheel bestaat uit meerdere delen. Meest opvallende is de staande vrouw met wapperende haren en een triomfantelijk geheven rechterarm met haar linkerhand nog op het voorhoofd als teken van de ontberingen tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Deze vrouw staat op een vierpoot. Daaronder is een betonnen sokkel geplaatst met een liggende vrouw, een gevallen vrouw en zelfs letterlijk onthand. Ook dit is weer een verwijzing naar het oorlogsverleden van de stad.

Samen met de staande vrouw vormt zij de strijd en de wederopbouw van de stad aan de IJssel, die niet alleen in de Tweede Wereldoorlog, maar al zo vaak te lijden heeft gehad van oorlogshandelingen.

De Nederlandse beeldhouwer en schilder Cor Litjens is geboren in 1956 in Nijmegen. Hij studeerde aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en toonde al snel veel interesse in het stedelijk landschap. Dat blijkt ook uit zijn werk. Litjens beschrijft zijn latere werk daarbij vaak als ‘onvoltooide bouwwerken.’

Veel van zijn objecten zijn gemaakt binnen een grotere of open ruimte. Litjens maakt daarbij gebruik van brons of staal en combineert dat in sommige gevallen met steen. Een voorbeeld daarvan is zijn Berglandschap, gemaakt in 1991, dat op een aantal palen/zuilen is gesitueerd en te zien is in de omgeving van de Bult van Ketjen.

Het volgende object dat ik vastleg staat in het groen aan de Martinetsingel. Gedenkmonument ter herinnering aan de troonsbestijging van HKH Koningin Wilhelmina is meteen een mondvol. Deze metalen fontein is in 1899 opgericht nadat Wilhelmina een jaar eerder de troon had bestegen.

Diverse steden, waaronder Rotterdam en Bussum, kregen een Wilhelminafontein. Op de dag dat Wilhelmina achttien werd, werd zij tevens ingehuldigd als koningin. ‘Bij zo’n gelegenheid is een fontein of boom als geschenk van de burgerij natuurlijk een prachtig, tastbaar en blijvend gebaar met een symbolische betekenis’, zegt historica Reinildis van Ditshuyzen. ‘Vanwege het water staat een fontein of waterpomp symbool voor leven, vruchtbaarheid en eeuwigheid. Een boom staat voor levensboom, herinneringsboom, groei en ontwikkeling.’

Het monument heeft aanvankelijk op de Houtmarkt gestaan. Vanwege beschadiging is een deel in 1949 verwijderd en in 1957 is de gehele fontein weggehaald. Vanaf 1966 heeft het monument enige tijd in het Vogelpark gestaan, maar ook daar is het vanwege vandalisme weggehaald. Mede door donaties kon de fontein worden opgeknapt.

Herplaatsing op de Houtkamp gaat niet door en in 1996 komt het zonder waterleidingaansluiting in het parkje bij de Bult van Ketjen. Ook in het huidige decennium is er weer onderzoek verricht naar de beste pek voor het ijzeren monument. De fontein bestaat nog steeds maar voor hoe lang en waar?

In een grasveld bij Vispoorthaven staat een mannetje, een bekend figuur gemaakt door Erik Buijs. Dit beeld, De dwerg en de eend, is gemaakt met brons in 1996. De dwerg, het mannetje, staat er met opgeheven armen bij want waar is de eend gebleven. Die vraag heeft menigeen al terecht gesteld. Die eend is verdwenen en bestond aanvankelijk uit vogelvoer in eendvorm en ja dat is opgegeten.

De Nederlandse beeldhouwer, glaskunstenaar en architect Jacques Germans is in 1920 geboren in Haarlem en overleden in 2006. Hij heeft zowel een opleiding beeldhouwen als architectuur gevolgd en heeft vanuit Zutphen zijn kunstwerken gemaakt.

In 1991 heeft Germans zijn Walburgis gecreëerd dat voor de Walburgiskerk aan Kerkhof staat. Het beeld wordt ook wel Walburga genoemd. Walburgis werd op elfjarige leeftijd overgedragen aan het Engelse convent Wimborne en verbleef daar in het vrouwenklooster tot Bonifatius een beroep op haar deed en met haar broers en Bonifatius op het vaste land van Europa evangeliseerde. Later werd Walburgis abdis van het klooster Heidenheim.

Het was in een periode dat vrouwen een vooraanstaande rol binnen de kerk vervulden. In diverse dubbelkloosters, gemengde kloosters, stonden zelfs vrouwen aan het hoofd. Volgens de overlevering kwam er geneeskrachtige olie uit een rots waarop haar relikwieën waren geplaatst. De nacht van 1 mei, de dag waarop ze in 870 naar het Sint Walburgklooster in Eichstätt werden gebracht, wordt daarom ook de Walpurgisnacht genoemd.

Wie het beeld van Germans nader bekijkt komt diverse details tegen, vooral aan de voeten van de non, abdis. Ook gericht op het feit dat Walburgis de beschermheilige is van Zutphen, maar tevens van bijvoorbeeld Antwerpen, Groningen en Oudenaarde.

Aan de andere kant van de kerk vormt ’s-Gravenhof 1a een aangebouwde vleugel van het vroegere Stadhuis van Zutphen. Boven de deur is het Wapen van Zutphen te zien. Het bestaat uit een leeuw met daaronder een ankerkruis. Het oudste wapen uit 1267 ziet er overigens anders uit. Een mooi slot voor deze eerste aflevering van dit stadje.

   

wapenen

 

in het grijs geladen

en met zilver beladen

roept dit een herinnering

 

naar boven naar boven

de leeuw komt eraan

blijf nu niet stilstaan

 

en even later hijgt hij

het water stijgt

boten leggen aan

 

talloze mensen staren

laten de hoop varen

als een beginneling

 

Opa IJsbeer

 

Verantwoording

1.       1. Inleiding – wikipedia

2.       2. IJsselkade – 4en5mei.nl

3.       3. IJsselkade – wikipedia

4.       4. Martinetsingel – contactzutphen.nl

5.       5. Vispoorthaven – 365dagenproject.nl

6.       6. Kerkhof – kijkopzuthphen.nl

7.       7. ’s-Gravenhof – rijksmonumenten.nl - wikimedia