Beeldbepalend 251

Utrecht 3

Woensdag 27 maart 2024

De vestingstad Utrecht kent talloze oude versterkingen, bastions, bolwerken etc. In opdracht van keizer Karel V zijn in de zestiende eeuw onder leiding van bouwmeester Willem van Noort de bastions Morgenster, Sterrenburg, Manenborgh en Sonnenborgh gebouwd. Daar bleef het niet bij want dezelfde eeuw kwamen daar nog eens Lepelenburg, Wolvenburg, Lucasbolwerk, Mariabolwerk en Begijnebolwerk bij. Versterkingen die overigens nooit zijn gebruikt tijdens oorlogshandelingen. De versterkingen kregen in de loop der tijd andere functies, bijvoorbeeld als mestopslag of werden volledig afgebroken zoals de Morgenster. Het ontstane gebied werd vervolgens gebruikt om de gracht te verbreden.

Ik begin deze derde aflevering in Park Lepelenburg dat behoort tot het Zorcherpark, het langwerpige stadspark langs de singel, die om de oude binnenstad van Utrecht ligt. Lepelenburg is vernoemd naar een huis dat hier heeft gestaan. Aan de rand van het park staat een rij ligstoelen opgesteld. In het gras zijn sinds juli 2022 enkele witte stroken zichtbaar die behoren bij een serie van vier tijdelijke kunstwerken Enigma’s van Krijn de Koning. Die kunstwerken zijn vanuit de lucht, bijvoorbeeld vanaf het topje van de Dom, goed waarneembaar. De bedoeling is dat ze in ieder geval tot 2024 te zien zijn.

Ook staat er in het park een abstract kleurrijke installatie onder dezelfde naam. Ook dit is van de in 1963 geboren Krijn de Koning, die studeerde bij Ateliers63 in Haarlem en het Institut des Hautes Etudes en Art Plastiques in Parijs.

Iets verderop aan de andere kant van de singel staat langs Maliebaan op een hoge sokkel een borstbeeld. Het betreft een beeld van Bernardus Reiger, die zoals op de sokkel is te lezen van 1891 tot aan zijn dood in 1908 burgemeester was van Utrecht. Het beeld is een jaar na zijn overleden gemaakt door de in Antwerpen in 1877 geboren beeldhouwer en medailleur Toon Dupuis, die in 1908 naturaliseerde tot Nederlander en in 1937 overleed in Den Haag. Ook in Weesp en Breda heb ik al werk van hem gezien.

Nadat Reiger zes jaar wethouder was geweest werden onder zijn bewind als burgemeester straten verbreed, plantsoenen verfraaid en parken aangelegd. Maar ook had hij oog voor de leefomstandigheden van de bevolking en de gezondheid en steunde het verbeteren van het onderwijs. Daarvoor werd hij al in 1901 tot eredoctor van de Utrechtse universiteit benoemd. In 1905 bleef hij Utrecht trouw toen hem gevraagd werd een nieuw kabinet te formeren.

In Park Sonnenborgh heeft een bijzonder beeld van Oswald Wenckebach een plek gekregen. Aanvankelijk was het de bedoeling dat het kunstwerk een plekje bij de Museumbrug zou krijgen. Het beeld is hier op deze plek in 2007 geplaatst nadat het eerder al op een andere plek in het park, bij de Sterrenwacht, heeft gestaan. Het bronzen kunstwerk is in 1957 gemaakt door Wenckebach (1895-1962). Van deze veelzijdige Nederlandse kunstenaar heb ik al diverse keren werk laten zien.

De wonderlijke titel De spoetnikkijker is terug te voeren op het Russische Spoetnikprogramma, een aantal onbemande ruimtevluchten met als doel de bovenste atmosfeer te onderzoeken. De Spoetnik betekent reisgenoot en werd in 1957 gelanceerd, het jaar waarop dit beeld tot stand is gekomen.

Vanwege de propagandawaarde werd de Spoetnik 2 (PS-2) al snel hierna gelanceerd. Aan boord bevond zich het hondje Laika. Het hondje overleefde de reis ternauwernood en stierf zeven uur later aan oververhitting en stress. Deze vlucht leverde veel informatie op over gewichtloosheid en stralinggordels.

Met deze groep wilde Wenckebach ‘verbazing, angst en ongerustheid tot uitdrukking brengen.’ Het beeld is diverse keren vernield. Tussen 1962 en 1964 zelfs viermaal en heeft daarna nog een tijd in de tuin van het Fentener van Vlissingenhuis aan de Mailiebaan gestaan. Nog even is overwogen het op het Kanaleneiland te plaatsen. Het hondje van de Spoetnikkijker stond in de eerste versie van Wenckebach met de rug naar de man toegekeerd.

Op het Servaasbolwerk staat in het gras een kunstwerk van Joop Hekman, dat officieel geen naam heeft gekregen maar door de omgeving Het gezin wordt genoemd. Hekman woonde als kind in de Ferdinand Bolstraat waar ook Charley Toorop en Gerrit Rietveld woonden. Samen met zijn vrouw Rie woonde hij aanvankelijk op een door hem zelf tot woning omgebouwde boot, die later zijn atelier werd toen hij in de woning van zijn vroegere leermeester Willem van Kuilenburg aan de Nieuwegracht kon gaan wonen.

Als kunstenaar was Hekman niet gauw tevreden over zijn eigen werk en toen hij in 1991 65 jaar werd stopte hij met werken. ‘Die beslissing kon ik goed begrijpen. Hij vond dat je op latere leeftijd misschien je werk niet meer scherp kon beoordelen. Dus hij stopte zijn klei in de kleiton en gaf deze met al zijn gereedschap weg’, vertelde zijn echtgenote. De familiegroep, zoals het ook wel wordt genoemd, maakte Hekman aanvankelijk voor het Wielingenplein. Omdat de inrichting anders werd dan de bedoeling was weigerde Hekman het daar te plaatsen en op zijn verzoek is het toen op het Servaasbolwerk tegenover zijn huis aan de Nieuwegracht gekomen.

Bij de Abstederbrug staat Biru door Joop Hekman in 1984 gemaakt. Dit beeld behoorde aanvankelijk tot de groep De familie, die in Enschede staat. Hekman, die met dit beeld zijn eigen chowchow uitbeeldde en vaak in deze omgeving een rondje wandelde met zijn dier, werd in 1997 op zijn 75^ste verjaardag verrast met dit cadeau.

Een groep hondenbaasjes vond namelijk dat Biru in het Zorcherpark thuishoorde en mede door hun inspanningen werd er een afgietsel gemaakt van de Enschedese chowchow. Menig kind en dierenliefhebber heeft sindsdien deze hond een aai over de bronzen bol gegeven.

De Haarlemse kunstenares Birthe Leemeijer, geboren in 1972 in Amsterdam, sluit deze aflevering over Utrecht af. Zij volgde lessen op de Amsterdamse Rietveld Academie, maar ook een hoveniersopleiding in Houten. Haar Vanashing Staircase uit 2018 verbindt het Centraal museum van Utrecht met het water van de Stadsbuitengracht.

Zij maakte het object in opdracht van de gemeente Utrecht. ‘In de loop der jaren zal de trap steeds verder door de natuur worden overgenomen’, zegt Leemeijer over de gekantelde treden. ‘Mensen, planten en dieren zullen op hun eigen manier de trap in bezit nemen.´

 

Neem in bezit en

 

Neem in bezit en verwijder alle resten van

wat u niet zint of is dat een trap te ver voor

hen die niet opgewassen zijn tegen wat er

 

groeit en bloeit in de stad. Het water laat

inderdaad ook buiten te wensen over en

dus treedt zij in andermens voetsporen,

 

zoiets is haar natuurbelevenis. Langzaam

groeit het besef dat onderhoud soms iets

anders is dan onderhouden en zeker met

 

worden, woorden verongelijkt gespuid, in

een verband krijgen ze pas de vergelijking

dat niet iedere verdwijning beraamd is.

 

Opa IJsbeer

 

Verantwoording

1.       1. Inleiding – oud-utrecht.nl

2.       2. Lepelenburgpark – duic.nl

3.       3.  Lepelenburgpark – utrecht.nl – slewe.nl

4.       4. Maliebaan – wikipedia – parlement.com

5.       5. Sonnenborgh – wikipedia – kunstinopenbareruimte-utrecht.nl

6.       6.  Servaasbolwerk – duic.nl – nieuws030.nl

7.       7. Abstederbrug – joophekman.nl – kunstinopenbareruimte-utrecht.nl

8.       8. Zorcherpark – birtheleemeijer.nl