Beeldbepalend 250

Amsterdam Begijnhof

Woensdag 20 maart 2024

Het Amsterdamse Begijnhof is reeds in de middeleeuwen gesticht, maar de precieze datum van stichting is niet bekend. In 1346 werd al gesproken over de aanwezigheid van een Beghynhuys maar in documenten is de benaming ‘hof’ pas in 1389 terug te vinden. Het oorspronkelijke hof was geheel omsloten door water en was omringd door de Begijnensloot, Nieuwezijds Voorburgwal en het Spui. Een brug over de Begijnensloot met een poortje bij de Begijnensteeg vormden de enige toegang. De sloot werd in 1865 wegens verwaarlozing gedempt. De ingang aan het Spui is in de negentiende eeuw gesloten. In dit hofje hebben mijn vrouw en ik ons in 1973 verloofd.

Ondanks dat ik het hofje nadien regelmatig heb bezocht ben ik er pas eind 2022 teruggekeerd voor het maken van foto’s voor deze aflevering van Beeldbepalend. Het eerste kunstwerk dat ik aantref is het Heilig Hartbeeld. Het is gemaakt door de Nederlandse beeldhouwer Johannes Petrus Maas, geboren in 1861 in Den Bosch en overleden in 1941 in Haarlem. In zijn geboortestad kreeg hij les van Jan Stracké en Arnold van Asseldonk en ging in de leer bij Martin Lieven Veneman. Na zijn verhuizing naar Haarlem werkte Maas enige tijd bij Stracké voor hij een eigen atelier begon. Dit beeld is door hem in 1920 vervaardigd.

In het hofje is in 1928 een monument geplaatst ter ere van het Internationaal Eucharistisch Congres in Amsterdam. Dit congres had vier jaar eerder plaatsgevonden. Op het door architect Jan Kuijt ontworpen monument wordt Kardinaal Willem Marinus Van Rossum geflankeerd door reliëfs van de Haarlemse bisschop Augustinus Josephus Callier en de Namense bisschop Thomans Louis Heylen. De beeldhouwer Gerard Hoppen heeft dit vervaardigd. Na het overlijden van de beeldhouwer is het monument ontmanteld. Alleen de Buste Kardinaal Van Rossum is in de tuin herplaatst.

De Nederlandse kunstenares Gré Taal is getrouwd met beeldhouwer David de Goede en maakte in 1974 Begijn. Het is een eerbetoon aan de laatste Amsterdamse begijn, zuster Antonia die op 84-jarige leeftijd overleed. Drie jaar later is dit beeld onthuld door mejuffrouw Fichtner, die toen al 41 jaar in dit hofje woonde.

In de blinde muur op het Begijnhof, de achtergevel van Spui 12 zijn in 1961 acht gerestaureerde gevelstenen verwerkt. Op initiatief van het Katholiek Coördinatiecentrum voor Vreemdelingen zijn in overleg met de diaconie, het Rijksmuseum, het Koninklijk Oudkundig Genootschap en het Begijnhof, er acht stenen geselecteerd met bijbelse voorstellingen.

De stenen zijn gehaald uit de depotcollecties van het Rijksmuseum en door de firma Hillen & Roosen ingemetseld. Na het inmetselen zijn de stenen beschilderd. Hiervoor zijn dezelfde kleuren gebruikt en de randen kregen allemaal een grijs-grauwe kleur.

Een bewoonster van het Binnenhof viel het op dat twee stenen, De Vluch va Egipten en In Emaus 1626 regelmatig door vogels werden aangepikt. De tekst op de onderrand van deze van Bentheimer zandsteen gemaakte stenen was nauwelijks meer leesbaar. Ook de beeltenis had te lijden onder pikschade.

Niet alleen vogels, maar ook het langs stromende regenwater had sporen achtergelaten in het oppervlak waardoor de verflaag losliet. In overleg met de VVAG (Vereniging van Vrienden van Amsterdamse Gevelstenen) is er door Richard Kuiper en Wil Abels een restauratieplan opgesteld.

Boven de gevels is allereerst een lekdorpel aangebracht en in 2008 is begonnen met het voorzichtig losmaken van de verflagen. Oude met cement aangebrachte reparaties zijn verwijderd en met restauratiemortel zijn de stenen hersteld. Ook is er per steen een andere kleurstelling aangehouden. Abraham, heeft in 1973 meegekeken over onze schouders. ´t Geloof, S Iakops Poort, De Gloyende Oven, In de Salvaeter en In Helias zijn de overige stenen.

Boven een deur staat aangegeven English Reformed Church, dit kerkgebouw is een van de oudste gebouwen in de stad en de Engelssprekende gemeente is gelieerd aan de Kerk van Schotland en de Nederlands Hervormde kerk. Oorspronkelijk was het een katholieke kerk die in 1578 werd gesloten toen het calvinisme tot staatsgodsdienst was uitgevaardigd. In 1607 werd het gebouw weer geopend en werd de ‘kerk’ toegewezen aan Engelssprekende protestanten. Dit jaartal is ook aangegeven boven de deur.

Mijn aandacht wordt al snel getrokken door de beeltenis van een herder met twee schapen aan de voeten, die een derde schaap in de linkerarm draagt. De steen beeldt de gelijkenis van De goede herder uit die het verloren schaap in de armen houdt.

Dan kom ik uit bij Begijnhof 27 dat gekoppeld is aan nummer 26. De top van de gekroonde halsgevel is versierd met een beeld van S Maria. In de zomer van 2009 werd beeld tijdens een schilderbeurt nader onderzocht en werd de dikke verflaag verwijder en kwamen er diverse verfsporen tevoorschijn die Wil Abels in staat stelden het beeld weer in kleur te zetten. Ook werd de kroon verguld, evenals de maansikkel waarop de heilige maagd bleek te staan. Die sikkel, symbool van kuisheid, was door de verf onzichtbaar geworden. Opvallend is verder dat de linkerborst onbedekt is.

Het in 1990 geplaatste beeld Tuus en détresse wordt ook wel als Zittende vrouw omschreven. Het is van Charlotte van Pallandt, hoewel die aan het werk zelf weinig heeft bijgedragen. Of het moet zijn dat het een vergrote kopie is van een bronzen beeldje uit 1959. Het beeld staat in een hoek op het veld in een gedeelte van het hof dat zelden voor publiek toegankelijk is.

Truus Trompert (1915-1977) heeft model voor dit werk gestaan. Van Pallandt heeft haar regelmatig uitgebeeld en stond daarin niet alleen, want talloze beeldhouwers hebben haar als model gebruikt. Ik noem onder andere Mari Andriessen, Fred Carasso, Hildo Krop en Nic Jonk. Maar het rijtje zelf is beduidend langer. Veel heeft Truus niet met haar werk verdiend, zij leefde in armoede. Of daar de titel ook vandaan komt?

Het huidige poortgebouw aan het Spui is voor mij de afsluiter van deze aflevering. Het verving in 1907 de oude toegang vanaf deze kant die te smal was geworden. Het geheel is ontworpen door de architect Anton Joling en de bouw door Hillen & Roosen werd begeleid door architect Jan Kuijt omdat Joling in het buitenland verbleef. Boven de poortdeur heeft een arbeider de naam Bagijnhof gebeiteld.

De Nederlandse beeldhouwer Rien Hack, geboren in 1871 in Den Haag en overleden in 1939 in Soest werkte regelmatig samen met architecten, zoals Joling. Hij vervaardigde ook het beeld van Sint Ursula, oorspronkelijk een koningsdochter die later heilig werd verklaard. Ursula is de beschermheilige van de begijnen.

 

het is een muur

 

het is een muur van

anders denken

denken aan een jarenlange tocht

die niet door iedereen

zonder natte voeten

is volbracht

 

het is de koppeling

van hun geloof

en de leeftijd die een offer

brengt

aan de poort

die niet altijd is geopend

 

armoede en rijkdom

wijken voor

het gloeien van kooltjes

en de terugkeer

naar de gedachten van

twee ringen

 

Opa IJsbeer

 

Verantwoording

1.       1. Inleiding – wikipedia

2.       2. Heilig Hart – wikipedia

3.       3. Buste - buitenbeeldinbeeld.nl

4.       4. Begijn – buitenbeeldinbeeld.nl

5.       5. Gevelstenen – amsterdamsebinnenstad.nl

6.       6. Kerk -  wikipedia

7.       7. Herder – rd.nl

8.       8. Gevelbeeld – amsterdamsebinnenstad.nl

9.       9. Vrouwenbeeld – paularnoldussen.nl

10.     10.Poortgebouw - wikipedia