Beeldbepalend 244

Amsterdam Centrum 10

Woensdag 7 februari 2024

Hotel De l’Europe bestaat al 125 jaar en is gevestigd in het hartje van Amsterdam aan de rand van het Rokin aan de Nieuwe Doelenstraat. In de zestiende eeuw is hier het Rondeel, één van de verdedigingstorens van de stad gebouwd. Ongeveer een eeuw later werd op het fundament van deze toren, die niet langer nodig was, een eenvoudige herberg neergezet. Met meer en minder succes bleef er op deze locatie horeca gevestigd. In 1895 werd begonnen met de bouw van Hotel De l’Europe als vervanging van een gelijknamig hotel, dat naast het Centraal Station had gestaan aan de Prins Hendrikkade en ophield te bestaan.

Deze aflevering van Beeldbepalend begin ik met enkele gevelversieringen in de Nieuwe Doelenstraat. Eind negentiende eeuw is hier een kantoorgebouw (huisnummers 12-14) neergezet ontworpen door de architect Frans Poggenbeek, een broer van kunstschilder Geo Poggenbeek. Zes jaar later werd de gevel verbouwd.

De gevel is versierd met een viertal koppen. Bij de ingang zie ik enkele halfzuiltjes en een latei met reliëfwerk. Helemaal bovenin een fries. In het pand is Trattoria Graziella gevestigd.

Het pand op nummer 6-8 maakt onderdeel uit van Hotel De l’Europe en is oorspronkelijk gebouwd als kantoorpand. Na de Tweede Wereldoorlog is het tot 1958 gebruikt als Gewestelijk Arbeidsbureau. De gevelstenen aan dit gebouw zijn afkomstig van Jan Schultsz (1872-1945).

Ik ruk steeds verder op richting het Rokin en op nummer vier zie ik boven de ingang van het souterrain een fraaie siersteen. Dit gedeelte is overigens gebouwd door Willem Hamer en behoort, net als de twee voorgaande panden, bij het Hotel.

Diverse keren is het hotel aangepast aan de tijd maar ook uitgebreid, bijvoorbeeld met extra verdiepingen. Een siersteen net onder de goot verwijst daar onder andere naar.

Als ik verder kijk naar de gevel kom ik ogen tekort. Lieflijke maar ook monsterlijke gevelbeelden, een timpaan, consoles. en zoals ik al in de allereerste aflevering heb aangegeven ben ik op zoek naar schoonheid, naar gekke dingen ook, zonder de drang om compleet te willen zijn.

Ik verlaat dit stukje van het centrum. De beeldengroep van De Nachtwacht is verdwenen van het Rembrandtplein, daarover heb ik al eens geschreven net zoals over het Monument van Rembrandt van Rijn. Ditmaal beperk ik mij om een gevelsteen met het wapen van Amsterdam, inclusief leeuw te laten zien, die aan een gevel op de hoek van het plein en de Amstelstraat is aangebracht.

Ik volg de Amstelstraat tot aan de Blauwbrug over de Amstel, die deze straat met het Waterlooplein verbindt. De naam is een verwijzing naar de blauwe leuningen van de vroegere brug over het water. De brug (nummer 236)  is in 1883 in gebruik genomen. Het is een ontwerp van architect Bastiaan de Greef en zijn assistent Willem Springer, terwijl Jan Springer het ontwerp verzorgde voor de talloze versieringen.

Het ontwerp en het bouwen ging niet helemaal zonder problemen. Want zo pompeus als de Franse Pont de Neuf kon de brug niet worden vanwege de drassige bodem. Met kleinere bogen en acht granieten zuilen is er toch een ontwerp gekomen.

Mijn aandacht gaat echter vooral uit naar de vazen en de kunstig versierde lantaarnpalen. en uiteraard het fraaie werk bij de brugbogen.

Harald Schole heeft in de jaren zeventig gestudeerd aan de Gerrit Rietveld Academie en was ook docent op de Roosendaal School voor moeilijk opvoedbare leerlingen. Een solist kun je hem absoluut niet noemen. Hij werkt graaf samen met anderen en organiseert daarnaast tentoonstellingen. ‘Nieuwe initiatieven op het gebied van kunst en cultuur zijn van levensbelang’, zo beargumenteert Schole zijn dadendrang. In de A.S. Onderwijzerhof, vlakbij het Joods Museum, tref ik zijn Voor Water aan dat door hem in 1987 in brons is uitgevoerd.

Deze aflevering sluit ik af met een bekend kunstwerk. Op het Jonas Daniël Meijerplein beland ik bij De Dokwerker. Dit bronzen beeld van Mari Andriessen uit 1952 is uitgegroeid tot een symbool van verzet. Het verwijst naar de Februaristaking van 1941, de eerste grootschalige verzetsactie in ons land tegen de bezetter en met name tegen de vervolging van de Joden.

Voor dit beeld heeft de Haarlemse timmerman/aannemer Willem Termetz model gestaan. Andriessen kende Termetz vermoedelijk vanuit het verzet. De forse bouw van de Haarlemmer had de uitstraling die de beeldhouwer zocht voor dit verzetsbeeld. Termetz wilde aanvankelijke helemaal poseren omdat hij de Februaristaking van 1941 iets heiligs vond. Uiteindelijk haalde de schrijver Godfried Bomans de werkman over. Nog voor de onthulling schreef het Haarlems Dagblad al over dit beeld: ‘Mari Andriessen heeft ter symbolisering van de staking een gewone dokwerker genomen en geenszins een geïdealiseerde arbeider.’

Het kunstwerk is door de toenmalige koningin Juliana op 19 december 1952 onthuld en vanaf dat moment is het op 25 februari de centrale plek voor een herdenking van de staking. Ook wordt het zo nu en dan gebruikt als start- en/of eindpunt van demonstraties regen racisme. Aanvankelijk stond De Dokwerker op een iets andere plek, met de blik gericht op het Waterlooplein. In 1970 is het verplaatst vanwege de bouw van de metro en de Stopera. De datum van de staking staat in de sokkel gegrift. De volledige tekst op het voetstuk luidt: ’25 februari februaristaking 1941. Daad van verzet der burgerij tegen de jodenvervolging door de Duitse bezetter.’

 

het inkoppertje

 

met en zonder

baard

snor

hoed

versierd alsof

het gisteren is

daarom vandaag

de vraag

wie ben ik

en waarom

 

Opa IJsbeer

 

Verantwoording

1.       1. Inleiding – deleurope.com

2.       2. Nieuwe Doelenstraat 12-14 – rijksmonumenten.nl

3.       3. Nieuwe Doelenstraat 6-8 – amsterdamopdekaart.nl

4.       4. Nieuwe Doelenstraat 4 – deleurope.com

5.       5. Nieuwe Doelenstraat 2 – deleurope.com – rijksmonumenten.nl

6.       6. Rembrandtplein – gevelstenen.net

7.       7. Blauwbrug – wikipedia – rijksmonumenten.nl

8.       8. Onderwijzerhof – haraldschole.nl – turnclub.org

9.       9. Jonas Daniël Meijerplein – wikipedia – 4en5mei.nl