Beeldbepalend 240

Amsterdam KNSM-eiland

Woensdag 10 januari 2024

Langs de Javakade in Amsterdam ligt Quo Vadis waarin Het Einde van de Wereld is gevestigd. Op deze boot en in dit restaurant ben ik diverse keren geweest voor een poëziemiddag. En dan maak ik meestal ook nog een wandeling door het oostelijk havengebied. Het Java-eiland hoort bij dat gebied en sluit aan op het KNSM-eiland, genoemd naar de Koninklijke Nederlandse Stoomboot Maatschappij die hier tot 1979 was gevestigd. Met de aanleg van dit (schier)eiland werd in de negentiende eeuw begonnen. eerst als golfbreker voor de Oostelijke Handelskade. Op het aansluitende Java-eiland was lang de Stoomvaart Maatschappij Nederland gevestigd. In de jaren negentig werd het gebied ontwikkeld tot een prachtige woonlocatie.

Deze aflevering van beeldbepalend begin ik met de fontein Amphritite. Deze fontein staat in het voormalige Oosterdok, op de grens van het Java-eiland en het KNSM-eiland. Het is gemaakt door de bekende beeldhouwer Albert Termote (1887-1977). Ter ere van het 100-jarig bestaan van de KNSM schonk het personeel dit monumentale object aan de directie.

Omdat talloze vrachtschepen namen droegen van helden en mythologische goden koos Termote de Griekse zeenimf Amphritite als onderwerp voor zijn kunstwerk. De echtgenote van de zeegod Poseidon woont in een paleis op de bodem van de zee. Poseidon kon ook de gedaante van een paard innemen en daarom heeft hij de schutsgodin van de schepen en hun bemanning afgebeeld op de rug van de wilde Poseidon in paardengedaante.

De fontein met al zijn waterspuwers werd in een door Mien Ruys ontworpen park geplaatst. In 1977 verliet de KNSM het eiland en droeg het object over aan de gemeente die het twee jaar later opsloeg in het gemeentelijk handelsentrepôt aan de Cruquiiusweg.

Een aantal voormalig KNSM’ers kwam regelmatig bij elkaar en wilde de beeldengroep uit de vergetelheid halen en haar weer een plekje op het eiland geven. Na lang speuren werd de inmiddels gehavende groep in de modder gevonden en per dekschuit naar een tijdelijke opslag gebracht waar het werd gerestaureerd.

De restauratie en herplaatsing van de beeldengroep kostte veel geld. De gemeente nam een deel van die kosten op zich, het restant werd bijeen geschraapt door de stichting Redt Amphritite. Op 5 september 1989 werd de groep voor de tweede maal onthuld. Wethouder van Duijn beloofde dat de gemeente voortaan voor het onderhoud van de groep zou zorgen. Die staat sinds 2014 op het Azartplein, niet ver van de oorspronkelijke plek.

Voorbij het westelijke punt van de Javakade en nog voorbij het hondenuitlaatgebied staat de Zeeman op de uitkijk gemaakt door Pieter Starreveld. Dit beeld op een hoge sokkel dateert al uit 1950 en heeft als bijnaam Joop Hoorn, vernoemd naar een voormalige bootsman die aan de Javakade woonde.

Het beeld fungeert als een herinneringsmonument voor het personeel van de Stoomvaart Maatschappij Nederland dat de Tweede Oorlog niet overleefde. Na het vertrek van de SMN verhuisde het beeld mee naar de Vlothaven waar het verstopt tussen gebouwen stond. Ex-medewerkers vonden dat niets en vonden een luisterend oor, waarna de Zeeman bij het Centraal Station op De Ruyterkade kwam te staan. In 2003 keerde het, na herinrichting van het Java-eiland, terug op de kop van dit gebied.

Op de zuil waarop Jopie is geplaatst zijn ook de namen van omgekomen mensen terechtgekomen. Starreveld, die van 1911-1989, leefde heeft diverse oorlogsmonumenten gemaakt en is vooral bekend geworden door figuratieve dierfiguren.

Vanaf de punt van het Java-eiland loop ik terug naar de fontein en kom over diverse smalle grachtenbruggen, die net zoals de overige bruggen van Amsterdam genummerd zijn, van 1983 tot 1995. De voetgangers- en fietsersbruggen, de zogenoemde Lettterbruggen, zijn bovendien verfraaid door het Belgische kunstenaarsechtpaar Monica Droste, in 1958 in Warschau geboren en in 1998 in Antwerpen overleden, en Guy Rombouts, geboren in 1949 in Geel die als graficus werkte tot hij in 1975 koos voor de kunst.

Het duo werkte sinds 1986 samen en ontwierpen onder andere het Azart-alfabet, in dit alfabet krijgen letters vorm in een lijn die aan een woord, geluid of kleur gerelateerd zijn. Dit vormt de basis voor talloze kunstwerken zoals dus ook de bruggen.

Als ik doorloop over de KNSM-laan kom ik uit bij de Kompaszaal, dat deel uitmaakt van Loods 6. Dit was ooit de vertrek- en ontvangstzaal van de KNSM. Later werd het een Open Havenmuseum en tegenwoordig dient het als café-restaurant. De naam verwijst naar de kompasrozen in de linonelumvloer.

Voor het pand staat een aantal beelden gemaakt tussen 1916 en 1921 door Hildo Krop. Allereerst tref ik het Koggeschip aan, het oudste stadszegel van de stad Amsterdam. De serie wordt afgesloten met het Wapen van Amsterdam met zeevogel.

Tussen deze twee kunstobjecten staan twee grotere beelden. Ik begin met Havenarbeiders met stoomboot. Net zoals het volgende werk is dit een eerbetoon aan de arbeidersklasse. In Amsterdam zie je dit op veel plekken terug.

Havenarbeiders met stoomtrein is het vierde stuk dat ik toon. Deze vier werken hebben aanvankelijk aan de Oostelijke Handelskade gestaan op een aantal zuilen voor het Lloyd-gebouw. Bij het afbreken werden ze opgeslagen. Kunsthistoricus Ype Koopmans ontdekte ze bij toeval toen hij in de trein zat, die tussen Muiderpoortstation en Centraal Station stil stond. Het kostte daarna na enige moeite voor ze tussen verroeste kettingen en ander schroot terug te vinden. Na een restauratie zijn ze in 1998 bij de Kompaszaal geplaatst.

Aan het einde van de KNSM-laan bij de Venetiëstraat zie ik twee aparte objecten, waar ik nauwelijks gegevens over kan vinden. Allereerst zie ik werk dat iets van een massale bijenkorf weg heeft, of moet ik het toch meer als een ton zien, een oven?

Het tweede lijkt op een kraaiennest en dat zou qua locatie met die op scheepvaart gerichte geschiedenis best kunnen. Maar de titel en de naam van de maker van dit in 2019 gemaakte stuk is mij niet bekend.

Op deze twee eilanden valt nog meer te zien, maar toch sluit ik ook deze aflevering af. In de opening van de bebouwing van het cirkelvormige Barcelonapark is een hekwerk geplaatst dat meebuigt in de ronde vorm van het pand. Fence is in 1993 gemaakt door de Belgische kunstenaar Narcisse Tordoir en is opgebouwd uit vierkanten van 3,3 bij 3,3 meter waarin een beeldmotief is geplaatst.

De vierkanten tonen een raam met opzij geschoven gordijnen waardoor we naar binnen of naar buiten kunnen kijken. In dat geheel zijn gezichten met een tekstballon te ontdekken, neuzen, bloemen, een pijp.

 

langzaam

dooft het vuur

rondom

zwermen zij

 

langzaam

gist de mede

dronken

voeren zij mij

 

langzaam

zingt het verhaal

rond om…

gonzen zij

 

Opa IJsbeer

 

Verantwoording

1.       1. Inleiding – wikipedia

2.       2. Azartplein – fonteinen-amsterdam-rotterdam.nl

3.       3.Javakade – buitenbeeldinbeeld.nl7. 

4.       4. Bruggen – wikipedia

5.       5. Kompaszaal – amsterdamopdekaart.nl - timswings.nl

6.       6. KNSM-laan – geen gegevens

7.       7. Venetiëstraat – geen gegevens

8.       8. Barcelonaplein -buitenbeeldinbeeld.nl