Beeldbepalend 237

Utrecht 2

Woensdag 20 december 2023

Grachten zijn vaak aangelegde waterwegen door een dorp of stad maar vormen ook wel een verdedigingswerk rond een sloot. Op de plek waar de Kromme Nieuwegracht in Utrecht is aangelegd heeft in de tijd van de Romeinen echter al water gestroomd zo is gebleken tijdens archeologische opgravingen. Tot ongeveer het jaar duizend van onze jaartelling heeft het noordelijke deel van deze gracht behoort tot de originele Rijnarm. Daarna bleef er een sloot over die fungeerde als grenssloot van het grondgebied van Sint Pieter en werd ook wel de Regenboog van Sint Pieter genoemd. Tegenwoordig is deze smalle gracht een voorzetting van de Nieuwegracht en loopt van de Pausdam tot de Jansdam.

Ik hervat mijn route door Utrecht langs deze gracht en start met een viertal objecten die schuin tegenover de vroegere St. Gregoriusschool in de kademuur zijn verwerkt. De vier werken zijn te vinden bij een brug die de huisnummers 19 en 21 ontsluiten. Het zijn werken gemaakt door Kees Groeneveld.

Deze steenbeeldhouwer is in 1897 geboren in Utrecht en overleden in 1986 in De Bilt. Oorspronkelijk is Groeneveld een broeder-missionaris. Na zijn uittreding werkt hij op latere leeftijd als beeldhouwer bij de gemeente Utrecht, waarbij hij onder andere meewerkt aan restauraties van de Dom en van de Nicolaïskerk.

In 1953 begint Groeneveld in de Utrechtse binnenstad om lantaarns (onder andere langs grachten) te voorzien van kunstwerken. Uiteindelijk heeft dat geleid tot meer dan driehonderd gebeeldhouwde consoles, waarvan Groeneveld er 35 voor zijn rekening heeft genomen.

Kuiper, Man in een boot, Visser in een boot en Wasvrouw zijn allemaal bij een van de vele bruggen in de kademuur van de Kromme Nieuwegracht aangebracht.

Zoals reeds aangegeven is Groeneveld niet de enige die zich met het opsieren van de grachten bezighoudt. Ook Anton Geerlings (1923-2018) behoort tot dit gezelschap. Hij maakt in 1978 onder andere Marike van Nijmegen. Deze steen en nog enkele andere van zijn hand zijn in de kademuur van de Kromme Nieuwegracht verwerkt.

Van Sint Gregoriusschool naar Sint Gregorius College is een kleine stap zo lang ze in hetzelfde gebouw zijn gevestigd. Deze vroegere leerling van Bonifatius leidt na de dood van zijn leermeester de missiereizen naar de Friezen. Gregorius is geboren in een rijke familie en verfoeide aardse goederen. Voor hem geldt dat Hebzucht de wortel van alle kwaad is. Steeds als hij goud of zilver tot zijn beschikking heeft, verdeeldt hij dat onder de armen. Het stenen beeld van Sint Gregorius, boven de ingang van Kromme Nieuwegracht 34 is gemaakt in 1909, maar niet bekend is wie dat heeft verzorgd.

Op de hoek van de Kromme Nieuwegracht en de Pausdam staat het Paushuize, dat zijn naam te danken heeft aan de enige Nederlandse paus die het pand in 1517 liet bouwen. Van het vroegere huis is weinig meer over door allerlei aanbouwingen, verbouwingen en afsplitsingen. Aan dit pand hangt Sint-Salvator. Hiermee wordt Jezus, de verlosser bedoeld. Daarom is het ook niet zo heel vreemd dat dit beeld hier een plekje heeft gekregen.

Ik beland bij het Lucasbolwerk en zie in het plantsoen bij de Stadsschouwburg de fontein Feest der muzen. Deze fontein is in 1959 gemaakt uit brons en graniet door Joop Hekman, geboren in 1921 in Utrecht en in de Domstad in 2013 overleden. Hekman kreeg op veertienjarige leeftijd al les van zijn oom Willem van Kuilenburg, volgt ook lessen bij de graficus Willem van Leusden en bij de medailleur Johannes Cornelis Wienecke.

De fontein is voortgekomen uit het Fonds Stadsverfraaiing in Utrecht. Het eerste fonteinplan dateerde uit 1949 en was van Willem Dudok, die ook de Stadsschouwburg heeft ontworpen. Dit plan wordt door de gemeente echter verworpen. Hierna wordt de lokale kunstenaars Pieter d’Hont en Hekman gevraagd een nieuw plan te ontwerpen waarin een meermin op een sokkel is verwerkt.

Hekman doet inspiratie op in Rome en krijgt in 1956 de opdracht. Hij maakt een beeldengroep waarin de muzen Melpomene, Terpischore en Thaleia tussen granieten vlakken liggen. De granieten basis heeft een doorsnede van drie meter en de beeldengroep is drie meter hoog.

De Stadsschouwburg van Utrecht staat bij het Lucasbolwerk en tegen een gevel staat een bronzen kunstwerk uit 1976 gemaakt door Leo de Vries, geboren in 1932 in Amsterdam en daar in 1994 ook overleden. Samen met onder andere Nic Jonk studeert hij aan de Rijksakademie van Beeldende Kunsten in Amsterdam. Hij werkt onder andere met graniet, marmer en kalksteen. Samen met Jan Sierhuis en Aat Verhoog is De Vries oprichter van de Groep Scorpio. Het beeld, dat ik aantref, heeft geen titel meegekregen.

Aan de gevel van de Stadsschouwburg hangt Muze, een goudkleurig beeld van twee meter hoog, dat door velen Dasspeld wordt genoemd. Het beeld is uit het oorlogsjaar 1941 en gemaakt door de edelsmid Leo Brom naar een ontwerp van architect Willem Dudok. Opvallend zijn de lauwertak in de hand en de kanonnen aan de voeten. En dan die tekst van Dudok: O Kunst die stygt uit ’t dwaerlend Leven en aan der tyden nood ontgaat. Een mooie afsluiting van deze beeldige aflevering.

 

kuiper

 

een naam om te onthouden

maar zelf nagenoeg verdwenen

net zoals de houten ton

die hij maakte vervangen is

 

rond en buikig

met een hoepel

van tenen

om de duigen

 

terwijl de intrigant alweer

staat te vissen slaat de kroegbaas

een nieuw vat aan

en lopen sportbenen vol

 

Opa IJsbeer

 

Verantwoording

1.       1. Inleiding – wikipedia

2.       2. Kademuur – hetutrechtsearchief.nl - wikipedia

3.       3. School – heiligen.net

4.       4. Paushuize – wikipedia

5.       5. Lucasbolwerk – wikipedia

6.       6. Stadsschouwburg – artzuid.nl – stadsschouwburg-utrecht.nl

7.       7. Stadsschouwburg – stadsschouwburg-utrecht.nl