Beeldbepalend 232

Utrecht Domplein

Woensdag 15 november 2023

In het hartje van Utrecht stond de Sint-Maartenskathedraal, die beter bekend staat als de Dom van Utrecht. De kerk werd in 1254 gebouwd als kathedraal voor het rooms-katholieke bisdom Utrecht. De protestanten eigenden de kerk in 1580 op. Maar van die oude kerk is niet zo veel meer over. Het koor, het dwarsschip en de toren staan nog overeind. Het zogenaamde schip was nog niet voltooid toen het in 1674 instortte. De Domtoren en de rest van de kerk kwamen daardoor los van elkaar te staan. Ondanks het instorten, afbreken van sommige aangebouwde delen en ernstige vernielingen tijdens de overgang naar protestantisme is het nog steeds een van de belangrijkste gotische monumenten van ons land.

Aan de voet van de kerk ligt een steen voor de blind geboren Jonkheer Jacob van Eyck. Het is geen grafsteen maar een herdenkingssteen die in 2007 is gelegd voor deze Nederlandse componist en musicus, die in 1657 in Utrecht is overleden. Hij stond bekend als klokkendeskundige en beiaardier. In 1625 werd hij aangesteld tot beiaardier van de Dom. In zijn vrije tijd speelde hij tevens blokfluit en ook dat krijgt aandacht.

Koning Harald ‘Blauwtand’ van Denemarken richtte bij Jelling in het zuiden van Jutland een monument op in de vorm van een grote steen die aan drie kanten is bewerkt nadat hij was bekeerd tot het christendom door missiebisschop Poppo. De steen is voorzien van een runenopschrift waarin de koning zijn vader Gorm en moeder Thyrwi eert en vermeldt dat hij Denemarken en Noorwegen had verworven.

Op de zuidoostkant staat een paardachtig wezen die strijd met een slang, aan de noordoostkant een afbeelding van Christus, niet aan het kruis maar als triomfator demonen te bestrijden. In 1936 is een replica van die echte Runesteen van Jelling aan Utrecht geschonken vanwege het 300-jarig bestaan van de Universiteit. Het is niet de enige replica. Voor Utrecht hadden Parijs, Rouen en San Francisco al zo’n. Daarna hebben ook Londen en Tokio een steen gekregen. Toch een mooi rijtje.

Ik betreed het Pandhof van de Dom en tref hier diverse vermeldenswaardige kunstuitingen. Bij het binnentreden van de kloostertuin zie ik meteen Jan van den Doem staan, ook wel bekend als Jan uit Henegouwen. Dit beeld is gemaakt van natuursteen door Paul Grégoire (1915-1988) en hier in 1970 onthuld.

Er zijn twee bouwmeesters onder de naam Jan van den Doem, zo bouwde de eerste het onderste deel van de Domtoren, die door de tweede is voltooid. Grégoire kreeg in 1967 opdracht de bouwmeester te eren. Hij gaf hem een schietlood in de linkerhand. De vogel met vrouwenhoofd symboliseert inspiratie, de bever aan de voeten geeft aan dat er in de natuur is gebouwd.

Boven de vensters van de Pandhof wordt in een aantal reliëfs het leven van Sint Maarten verteld. Het gaat daarbij om Sint Maarten Szombathely, de bisschop van Tours. De originele reliëfs stammen uit de vijftiende eeuw. Tijdens de restauratie, tussen 1876 en 1896, worden de zwaar gehavende beeldhouwwerken onder leiding van Pierre Cuypers vervangen door kopieën.

Omdat er een te zachte steensoort werd gebruikt moesten een aantal werken tijdens een latere renovatie (1958-1962) opnieuw worden vervangen.

Een aantal exemplaren van Cuypers werken zijn ingemetseld in het tuintje achter de Domtoren. Boven het vierde venster en in de gehele westelijke arm waren de wimbergen niet meer aanwezig en die zijn door Cuypers aangevuld. Ik concentreer mij op een drietal werken: De wonderlijke genezing van bisschop Hilderik van Luik (1). Bisschop Hilderik wijdt kerk aan Sint Maarten (2). Sint Maarten op zijn sterfbed (3).

Midden in de tuin staat een fontein. De fontein is ontworpen door Jan Brom en is een geschenk van de stad aan de universiteit vanwege het feit dat in 1813 de door Napoleon gedegradeerde Hogeschool weer in ere was hersteld. Mede door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog raakte het werk achterop. Zo was de natuursteen voor de fonteinbak nog niet af. De ontwerper heeft zijn creatie niet kunnen voltooien. Hij stierf in 1915, waarna zijn zoons Eloy en Leo de bak hebben gegoten. In het midden op een zuil zit Hugo Wstinc. De schrijvende kanunnik is gemaakt door Gisbert Brom, die net als zijn broer Jan in 1915 overleed. Het geheel werd in 1916 opgeleverd.

Nadat ik de tuin heb verlaten keer ik terug naar het Domplein en kom terecht bij het Verzetsmonument gemaakt uit kalksteen. Het beeld is in 1949 gemaakt door Corinne Franzén-Heslenfeld. Bij het maken van dit monument werd zij geassisteerd door Wladimir de Vries (1917-2001). De Nederlandse beeldhouwster Franzén-Heslenfeld is in 1903 in Bussum geboren en in 1989 in Den Haag overleden. Zij volgde haar opleiding bij Jan Bronner aan de Rijksakademie van beeldende kunsten in Amsterdam en trouwde in 1929 in Kopenhagen met Henning Franzén.

Vanwege het grote aandeel van vrouwen in het verzet is gekozen om een vrouw af te beelden op het monument. Op de sokkel zijn dichtregels van Jan Engelsman aangebracht. Gedenk uw dooden die den goeden strijd gestreden hebben in gerechtigheid. Draagt voort hun vlam, zij zijn gebleven, maar in dien gloed wordt ons nieuw leven.

Deze aflevering sluit ik af met een drietal reliëfs aan de voormalige Hervormde Burgerscholen die ooit aan het Domplein waren gevestigd en tegenwoordig een muziekschool herbergt. Er waren inderdaad twee scholen, een voor jongens en een voor meisjes. De kunstobjecten aan de gevel zijn in 1925 gemaakt door Thérèse van Hall. Deze Nederlandse beeldhouwer en schilder is in 1872 in Utrecht geboren en in 1931 in Amsterdam overleden.

Van Hall studeerde aan de Rijksakademie van beeldende kunsten in Amsterdam en kreeg daarna nog les van Joseph Mendes da Costa. Zij was vooral bekend als beeldhouwster en werkte met name met natuursteen. Ook zijn er aquarellen van haar hand bekend.

Van de diverse reliëfs heb ik mij tijdens mijn verblijf (bij toeval) alleen gefocust op de werken waarop jongens door de kunstenares zijn afgebeeld. Van Hall heeft echter ook een even groot aantal meisjesreliëfs gemaakt. Die zijn te vinden ter hoogte van de Domtoren.

 

compositie

 

laag

laag voor laag

opgebouwd

de toonzetting

meteen

de fluit waarmee

het einde

wordt ingeluid

 

Opa IJsbeer

 

Verantwoording

1.       1. Inleiding – wikipedia

2.       2. Herdenkingssteen -wikipedia

3.       3. Runesteen – duic.nl

4.       4. Bouwmeester – vanberkelbeelden

5.       5. Wimbergen – vanderkrogt.net

6.       6. Fontein – oud-utrecht.nl

7.       7. Verzetsmonument – wikipedia

8.       8. Reliëfs – wikipedia