Beeldbepalend 228

Arnhem 3

Woensdag 18 oktober 2023

De ligging aan de Rijn maakt Arnhem heel belangrijk, zowel voor de handel als geografisch. Maar het een garnizoensstad noemen gaat een stap te ver. Binnen de gemeentegrenzen zijn er wel enkele kazernes geweest. Zo is de Menno van Koehoornkazerne gesticht in 1885 en in 1967 gesloten. Hier legerde een infanterieregiment, maar ook de Grenadiers en Jagers en aan het einde van het bestaan van die kazerne een Compagnie van Heutsz. De Saksen Weimar kazerne heeft korter dienst gedaan. Deze kazerne werd vlak na het begin van de Tweede Wereldoorlog opgeleverd en in 2002 alweer buiten gebruik gesteld. De eerste gebruikers waren de bezetters. Na de oorlog werden er infanteristen en grenadiers  gehuisvest. Voor de sluiting zat er een afdeling van de Rijdende Artillerie. Ik sluit af met de Willemskazerne, vernoemd naar Koning Willem I. In deze kazerne waren de gele rijders gehuisvest. Vlak voor de Slag om Arnhem werd de kazerne gebombardeerd en er bleef weinig van over.

Op het Gele Rijdersplein, waar vroeger de Willemskazerne was gevestigd, staat een eerbetoon aan dit regiment dat is overgeplaatst naar Schaarsbergen. Het beeld Gele rijder  is afkomstig uit 1963 en gemaakt door Gijs Jacobs van den Hof. Op de sokkel van basaltblokken staat Korps Rijdende artillerie.

Van den Hof (1889-1965) was een bakkerszoon en werd opgeleid als meubelmaker. Hij ontwikkelde zich echter tot beeldhouwer en werkte met materialen als hout, steen, brons en klei. Voor zijn beelden gebruikte veelvuldig klassieke beeldhouwthema’s.

Het ruiterstandbeeld van de Gele rijder kwam twee jaar voor zijn dood gereed. Na de oorlog was het in 1793 opgerichte regiment overbodig geworden en ontbonden. Na de oorlog kwam de Rijdende Artillerie niet meer voor in de plannen van defensie, omdat alle veldartillerie gemotoriseerd werd. In 1963, het jaar van het beeld, werd echter alsnog de 11^e afdeling Veldartillerie omgedoopt in Rijdende Artillerie en werden de Gele Rijders in ere hersteld.

De in Los Angeles op 1923 geboren en in 2009 in Baarlo overleden beeldhouwer en schilder Shinkichi Tajiri werd tijdens de Tweede Wereldoorlog eerst in paardenstallen van de Santa Anita Racetrack opgesloten en daarna in het concentratiekamp Poston 3 in Arizona geplaatst vanwege zijn Japanse afkomst. Hij meldde zich aan bij het leger en werd tijdens een aanval in Castellina gewond. Vanwege zijn eerdere behandeling in de Verenigde Staten verliet hij uit protest in 1948 zijn vaderland en vestigde zich in Parijs, waar hij onder andere bij Ossip Zadkine ging studeren. In 1956 kwam hij naar Nederland.

De fontein op het Gele Rijdersplein is door Tajiri ontworpen samen met architect Henk Brouwer. De fontein werd door de Algemene Kunstzijde Unie (AKU) aan de burgers van Arnhem geschonken voor de wederopbouw van de stad en kreeg daarom de naam AKU-fontein. In 2022 is het geheel gerenoveerd en sindsdien doet de pergola dienst als fietsenstalling.

Het kunstwerk in het bassin is van de hand van Tajiri en heeft als titel meegekregen De explosieve krachten van de natuur. Het geheel heeft inmiddels de Rijksmonumentale status verkregen. Twee jaar geleden kwam ik tijdens ArtZuid voor het eerst werk van hem tegen.

Het Willemsplein sluit aan op het Gele Rijdersplein en daarop staat Het hert. De officiële naam van dit kunstwerk is Le grand cerf. Het beeld is een afgietsel van een sculptuur uit 1929 gemaakt door de Franse beeldhouwer François Pompon (1855-1933). Het oorspronkelijke beeld staat in het Musée d’Art Moderne in Parijs. Dit beeld was onderdeel van de tentoonstelling Sonsbeek’52 en kreeg in 1954 een plekje op het Willemsplein. Vanwege herinrichting van dat plein is het enkele keren verplaatst.

De gemeente Arnhem telt meer dan twintig fonteinen. De gietijzeren fontein aan de Jansbuitensingel is gemaakt in 1885 bij I. Schütz en Zoon uit Zeist met waterspuwende draken in de vorm van een griffioen en waterspuwende vissenkoppen. De fontein is daar geplaatst nadat het bijbehorende plantsoen is aangelegd na afloop van de aldaar gehouden Nijverheidstentoonstelling in 1879. De fontein heeft een Rijksmonumentale status gekregen.

In het plantsoen van de Jansbuitensingel staan diverse klassieke beelden. Diverse kunstwerken zijn afkomstig van de beeldhouwer en architect Ignatius van Logteren die van 1685 tot 1732 leefde. Proserpina is van Bentheimer zandsteen en gemaakt in 1712. Proserpina is een Romeinse godin, die grote gelijkenis vertoond met de Griekse godin Persephone. Het kunstwerk met een schaaltje in de hand is in 1859 aan de gemeente geschonken door Baron François Gijsbert Staatskin van Brakel tot den Brakell die zich in dat jaar aan de Velperbuitensingel vestigde. Als voorwaarde stelde hij dat het beeld vanuit zijn woning te zien moest zijn.

In het plantsoen van deze singel sta ik ook even stil bij een Tuinvaas. Dit kunstwerk is de afsluiting van dit deel en gemaakt van zandsteen en eveneens gemaakt door Ignatius van Logteren. De vaas is gemaakt in 1885 en ook hier heeft de kunstenaar zich laten leiden door klassiek getinte verhalen.

 

op de vaas

 

haar gevouwen handen doen

mij bijna in engelen geloven

op tere vleugels zwermen zij

in het rond

 

gevleugelde woorden staan

bij hem in het krijt

de uitkomst is een bloem

het liefst zonder doornen

 

Opa IJsbeer

 

Verantwoording

1.       1. Inleiding – jeoudekazernenu.nl – wikipedia

2.       2. Gele Rijdersplein – vanderkrogt.net – collectiegelderland.nl

3.       3. Gele Rijdersplein – wikipedia – skinkichi-tajiri.com – akufontein.nl

4.       4. Willemsplein – vanderkrogt.net

5.       5. Jansbuitensingel – rijksmonumenten.nl

6.       6. Jansbuitensingel – collectiegelderland.nl

7.       7. Jansbuitensingel - wikipedia