Beeldbepalend 218

Amsterdam Scheepvaarthuis

Woensdag 9 augustus 2023

Diverse afleveringen heb ik al gemaakt over kunst in de openbare ruimte in Amsterdam. Meestal verzameld in een Stadswijk of een park, zelfs in Artis en uiteraard ook via de tentoonstelling ArtZuid, die ik inmiddels al enkele jaren heb gezocht. Dit deel gaat over het pand waarin sinds 2006 Hotel Amrath is gevestigd, aan de Prins Hendrikkade hoek Binnenkant. Oorspronkelijk was dit het Scheepvaarthuis, dat in opdracht van een zestal rederijen is gebouwd en is ontworpen onder leiding van Johan Godart van Gendt en Adolf Daniël Nicolaas van Gendt in de stijl van de Amsterdamse school. Zij maakten dankbaar gebruik van de diensten van architecten als Piet Kramer. Diverse kunstenaars hebben het gebouw van decoraties voorzien.

Ik start rechts van de entree waar Indische Oceaan staat. Dit object is van Hendrik van den Eijnde (1869-1939). Aanvankelijk was hij spiegelmaker, als beeldhouwer startte hij met religieus werk onder andere voor basiliek Sint Bavo, waarna hij zich stortte op gevelversieringen van woonhuizen en bedrijfsgebouwen.

Zijn doorbraak voor zijn beeldhouwwerk kwam toen Van den Eijnde meewerkte aan de versiering van het Scheepvaartmuseum. Hij gaf leiding aan het beeldhouwersatelier waar tussen 1913 en 1916 de beelden voor dit pand werden gemaakt. Aan de linkerzijde van de entree, vanaf het voetpad gezien, is Middellandsche Zee te zien.

Vanaf die kant gerekend naar de deur staat Atlantische Oceaan, het tweede naar een oceaan vernoemde beeld, dat net als de overige werken omlijst wordt door kleiner beeldhouwwerk. Tijdens het werk aan dit gebouw ontwikkelde Van den Eijnde zijn blokachtige stijl.

Om het Scheepvaarthuis te kunnen realiseren werden dertien woningen gesloopt. Bij de opgang, rechts van de deur, vormt de Stille Zuidzee de afsluiter van deze kleine serie wereldzeeën en is net als de andere zeeën uit keihard graniet gehouwen.

In het atelier werkten ook de bekende beeldhouwers Hildo Krop, Joop van Lunteren en Anton Rädecker mee aan de realisatie van de granieten versieringen, die aan de buitenzijde te zien zijn. Wie daadwerkelijk voor welk onderdeel heeft getekend is overigens niet van alles bekend. Veel van het werk had op enerlei wijze te maken met scheepvaart.

Mede door de samenwerking van meerdere beeldhouwers, waaronder dus enkelen die al naam hadden gemaakt, wordt misschien de waarde voor de beeldhouwkunst aan dit gebouw wel weer iets groter.

Behalve de grotere werken zijn er ook enkele koppen te zien. Afgebeeld staan zeevaarders, bestuurders en schrijvers als Pieter Both, Jan Pieterszoon Coen, Arent Roggeveen, Willem Jansz Blaeu, Cornelis Aerssen van Sommelsdijk, Rijklof van Goens, Nicolaas Witsen, Cornelis de Houtman, George Rumphius, Willem Usselincx, Petrus Plancius,

Jacob van Heemskerck, Maurits van Nassau, Olivier en Antonio van Noort, Willem Barentsz, Wouter Schouten, François Valentijn, Gerard Mercator, A. Van Diemen, Isaac le Maire, Willem Bontekoe, Joris van Spilbergen, David Petersz de Vries, Henri Zwaarderkroon, Jacob Cornelisz van Neck, Jan van Linschoten. Jan van Riebeek en Cornelis Speelman.

Ook wordt er ingespeeld op de beeldmerken van de zes samenwerkende rederijen: KPM (Koninklijke Paketvaart Maatschappij), KNSM (Koninklijke Nederlandse Stoomboot Maatschappij) , JCJL (Java-China-Japan Lijn), SMN (Stoomvaart Maatschappij Nederland), KWIM (Koninklijke West-Indische Maildienst), NRM (Nieuwe Rijnvaart Maatschappij).

Ondanks dat de bouw in fases werd gerealiseerd is men erin geslaagd om bakstenen zonder kleurafwijking te gebruiken door die al tegelijkertijd te bakken. Veel van de terracottakoppen en beelden zijn gemaakt door Hildo Knop.

Ook hier worden weer de maatschappijen getoond, maar ook springende paardjes en is het bakwerk van een stuurman en een matroos door Knop gedaan, die overigens door zijn vriend Piet Kramer was geïntroduceerd.

Krop, die in 1916 in dienst is getreden bij de Amsterdamse Dienst Publieke Werken, hield zich behalve met beeldhouwkunst ook bezig met interieur- en meubelkunst. Hij had in 1912 leren houtsnijden bij de Amsterdamse meubelfabriek van Gieben en maakte bijvoorbeeld ook meubels in een variant van de Amsterdamse School, maar ook wandpanelen.

Niet alleen aan de binnenzijde van het pand maar ook aan de gevel, bij Binnenkant, is houtsnijwerk te zien. Zo ontdek ik een stuk van teak met daaronder de tekst De zee scheidt de volken. Ernaast zie ik Scheepvaart bijeen. Dit is voor mij de afsluiting van deze Amsterdamse aflevering, een gebouw dat mij heeft verbaasd.

 

geen zee te hoog

 

geen zee te hoog

voor hen die varen

en daadkracht in

hun vaandel dragen

 

hoe sterk de eenzame

fietser overkomt

blijkt pas nadat hij

zijn roer afgeeft

 

daadkracht komt

pas in het portaal

tot uiting bij de geur

van zijn afkomst

 

Opa IJsbeer

 

Verantwoording

1.       1. Inleiding – wikipedia

2.       2. Vier Wereldzeeën – buitenbeeldinbeeld.nl – kunstconsult.com

3.       3. Graniet – nai.hetnieuweinstituut.nl – kunstconsult.com

4.       4. Koppen – spqa-am.blogspot.com

5.       5. Terracotta – timswings.nl

6.       6. Houtsnijwerk – kunstconsult.com – beeldbank Amsterdam -spqa-am.blogspot.com