Beeldbepalend 207

 Driebergen-Rijsenburg 2

Woensdag 24 mei 2023

‘Het hart van Driebergen-Rijsenburg ligt op het Kerkplein van Rijsenburg.’ Die uitspraak is niet van mij, maar van Jan van Arnhem die vlakbij het kerkplein is geboren. Inderdaad, dit is het stukje van Rijsenburg dat zich gevormd heeft binnen Driebergen en later is samengevoegd met dat dorp tot één gemeente. Dit dorpsplein is ontstaan op de tekentafel van de Haagse bouwmeester Adrianus Tollus in opdracht van Petrus Judocus van Oosthuyse en vormde het begin van dit dorp. In 1967 werd het Kerkplein door de rijksoverheid tot beschermd dorpsgezicht verklaard. Aan dit plein staat onder andere de St. Petrus Bandenkerk, die door het echtpaar Van Oosthuyse in 1810 is gesticht als Rooms-katholieke kerk.

Deze tweede aflevering van Driebergen-Rijsenbrug begin ik op dit Kerkplein. Voor de St. Petrus Bandenkerk staat op een hoge sokkel een klein bronzen beeldje. Prelaten in gesprek is in 1966 gemaakt door Pieter d’Hont.

Van dit beeldje zijn ook grotere exemplaren gemaakt. Die staan in Kerkrade, Nijmegen en Zwijndrecht. De beeldhouwer heeft voor dit kunstwerk gebruik gemaakt van een foto uit 1958, gemaakt van Angelo Roncalli, die een paar dagen later tot Paus Johannes XXIII werd gekozen. Hij is in gesprek met de aartsbisschop van Florence Elia Dellacosta.

De Nederlandse beeldhouwer Edouard François Georges, geboren in 1817 in Amsterdam en overleden in 1895 in Utrecht, werkte onder andere enige tijd in de werkplaats van François Stoltzenberg in Roermond. Met hem en Pierre Cuypers richtte hij daar ook een atelier op voor christelijke beeldhouwkunst. In 1854 verliet hij dat bedrijf en richtte zich op zijn eigen Utrechtse atelier.

In 1859 maakte Georges een graftombe die achter de kerk staat. Deze is gemaakt ter herinnering aan Henriëtte van Oosthuyse, de dochter van de stichter van de St. Petrus Bandenkerk. Op haar echtgenoot Jacobus Josephus van Rijckevorsel is de titel Heer van Rijsenburg overgegaan. Tot 1985 zijn er leden van de familie Van Rijckevorsel in de grafkelder, die onder de kerk ligt, bijgezet.

Boven de tombe hangt het wapen van monsieur Joannes Zwijsen (1794-1877), die in 1853 aartsbisschop van Utrecht werd en dat combineerde met zijn functie als bisschop van ’s-Hertogenbosch. Zijn wapenspreuk was Mansuete et fortiter, Zachtmoedig en sterk. Dit wapen hing voorheen bij het in 1968 gesloten grootseminarie Rijsenburg, dat in 1856 opdracht van Zwijsen op landgoed Sparrendaal in Driebergen is gebouwd.

Bij de basisschool De Uilenburcht aan de Jagersdreef staat het beeld Uil. Dit werk geplaatst op een heuvel van keien is in 1978 gemaakt door Rien Goené, van wie ik ook in de vorige aflevering van dit dorp al werk heb laten zien. Goené experimenteerde met meerdere kunstvormen onder andere kubisme.

Via de Rijsenburgselaan keer ik terug naar het Kerkplein, maar tref eerst nog aan de Rijsenburgselaan 4 een beeld aan. Sint Jozef is in 1945 gemaakt voor de Heilige Laurentiuskerk in Voorschoten. Na renovatie van de kerk in 1996 stond het beeld werkloos buiten. Maker was de beeldhouwer Wim Harzing die in 1975 de stichting Driebergen-Rijsenburg Vroeger en Nu had opgericht. Via het Kerkelijk Kunstbezit kwam deze stichting het beeld op het spoor en slaagde erin het aan te kopen. Omdat Harzing, geboren in 1898 in Driebergen-Rijssenburg en overleden in 1978 in Zeist, zich ook had ingezet voor de Sint Petrus Bandenkerk werd het bij het parochiecentrum naast de kerk geplaatst. Daar staat het nu in de tuin.

Langs de Hoofdstraat ligt het Seminariepark en daarin staat het groteske Schaepmanmonument. Dit monument is in 1908 gemaakt door Pierre Cuypers. Aartsbisschop van de Wetering nam hiervoor het initiatief. Aanvankelijk was het de bedoeling om een gedenkteken op te richten op het graf van dr. Herman Schaepman (1844-1903). die behalve theoloog ook dichter was, priester en lid van de Tweede Kamer.

Maar tevens werd er gedacht aan een fundatie voor de zielerust in de kapel van het Holland College en een monument op Rijsenburg. Voor het monument werd in 1904 een prijsvraag uitgeschreven, ondanks dat diverse ontwerpen een prijs verdienden, vond de jury geen van de 27 ingediende plannen uitvoerboer.

De aartsbisschop vroeg daarop het jurylid Pierre Cuypers een ontwerp te maken. Cuypers ontwierp een neogotisch monument dat hij bekroonde met Sint-Joris en de draak, als een verwijzing naar het motto van Schaepman Credo, pugno, ik geloof, ik strijd.

Op het zeskantige bouwwerk is Schaepman in reliëf te zien als zegenend priester, priester die de mis leest met twee misdienaren, volksredenaar, hoogleraar, dichter en politicus. Onder elk vlak is een inscriptie geplaatst.

Het monument is in 1908 onthuld en werd in 1999 als rijksmonument opgenomen. Niet alleen vanwege de cultuurhistorische waarde van Schaepman als politicus, maar ook ‘als laatste tastbare getuikenis van het verdwenen seminarie, alsmede van architectuurhistorische waarde als voorbeeld van een bouwtype in rijk gedetailleerde neogotische stijl.’ En ook niet onvermeld om het belang van architect Pierre Cuypers te onderstrepen.

 

wie ben jij

 

wie ben jij

wie ben jij nu echt

van wie ben jij de zoon

of ben jij slechts

de vader van

 

verhalenvertellers gaan

ermee aan de slag

het is mij een eer

u te laten zien dat

het verhaal ergens stokt

bij

 

wie ben jij

en waarom ben jij

en met

wie ben jij

 

letterlijk

figuurlijk

afgezaagd

 

ik ben het niet

ik herhaal slechts

en timmer

geen verhaal in elkaar

 

Opa IJsbeer

 

Verantwoording

1.       1. Inleiding – heuvelrugtopografie.nl

2.       2. Kerkplein – vanderkrogt.net

3.       3. Graftombe – wikipedia – ANWB

4.       4. Wapen – wikipedia

5.       5. Jagersdreef – vanderkrogt.net

6.       6. Rijsenburgselaan – vanderkrogt.nl - wikipedia

7. Seminariepark - wikipedia