Beeldbepalend 200

Antwerpen Centrum 2

Woensdag 5 april 2023

Den Botaniek, de botanische tuin van Antwerpen, behoorde aanvankelijk tot het naastgelegen Sint Elisabethgasthuis. Ooit legde apotheker Peter van Coudenberghe een kruiden- en plantentuin aan met meer dan 600 planten voor wat toen nog het St. Elisabethziekenhuis heette. Die planten gebruikte hij voor het maken van geneesmiddelen. Tegenwoordig zijn er in de tuin ongeveer 2000 verschillende kruiden te vinden, waarvan er diverse beschermd zijn. In de tuin staan verder diverse bomen en struiken, maar ook bloemen tref je eraan (uiteraard in de bloeitijd). In een aanpalende serre zijn uitheemse planten en cactussen te vinden. Stadsdichter Peter Holvoet-Hanssen doopte in 2020 de tuin om in de Tuin der Poëten, op de blog poesiabotanica.blogspot.com heeft Bert Bevers talloze gedichten verzameld over bloemen, planten en kruiden die in de tuin groeien.

Deze tweede aflevering over het centrum van Antwerpen begin ik op de Graanmarkt waar voor het Toneelhuis ten voeten uit het monument Victor Driessens staat. Driessens is geboren in 1820 in Rijssel en overlijdt in 1885 drie dagen nadat hij tijdens een toneelstuk in Antwerpen in elkaar is gezakt. Driessens ademt theater en wordt zelfs directeur van het Nationael Toneel.

De beeldhouwer Frans Joris kreeg de opdracht om van hem een standbeeld te maken, hem te tonen, zoals hij bezoekers aan de Vlaamse Schouwburg ontving. Omdat de architect Pieter Dens het beeld niet op die manier in zijn gebouw wilde hebben werd het door Joris aangepast. Driessens staat nu met een hoed in de hand en zijn paraplu is verdwenen. In 1888 is het onthuld bij de Koninklijke Nederlandsche Schouwburg. Als dat in 1964 verhuist naar de Bourlaschouwburg gaat het monument mee naar de Graanmarkt.

De Belgische beeldhoudster Monique Donckers is in 1954 geboren en werkt vanuit haar atelier in Hoboken in Antwerpen. Zij maakt niet alleen beelden maar verzorgd ook workshops en houdt zich daarnaast bezig met schilderen (van vooral mensen). Maar dat geldt ook grotendeels voor haar sculpturen zoals Greening II, bestaande uit een viertal hoofden, of zijn het er toch vijf, die Donckers in 2003 maakte en aan de botanische tuin aan de Leopoldstraat schonk.

In Den Botaniek staat op een sokkel van blauw hardsteen het monument Peeter van Coudenberghe, de apotheker die aan de basis van deze tuin stond. Het beeld is gemaakt door Pierre Joseph de Cuyper en in 1861 onthuld naar aanleiding van het 25-jarig bestaan van de Sociëté de Pharmaciens d’Anvers. Aanvankelijk stond dit beeld in het Stadspark en verhuisde in 1869 naar de ‘Kruidtuin’. Eigenlijk is het nog een wonder dat het hier nu nog staat wat op 3 oktober 1814 werd het vernield door een Duitse granaat. De brokstukken werden bewaard en in 1995 werd het beeld gerestaureerd door Peter Sanders, Frans Herbaut en Geneviève Hardy. De huidige sokkel is ontworpen door architect Werner Moens.

Iets verderop aan de straat ligt een van de ziekenhuizen, die behoren tot het Ziekenhuis Netwerk Antwerpen (ZNA). Het gaat hier om het Sint Elisabeth Ziekenhuis. Aan een gevel zie ik een fraai kunstwerk hangen en vraag mij af of het een onderdeel van een groter geheel is geweest, maar ook waar staat de vogel voor? Het betreft het reliëf Teken aan de wand en de pelikaan, want dat is het, staat symbool voor het openbaar centrum voor maatschappelijk welzijn.

Het werk is gemaakt door Octave Landuyt. Deze veelzijdige kunstenaar is in 1922 geboren in Gent. In 1931 schrijft hij zich in bij de Academie voor Schone Kunsten in Kortrijk. Landuyt werkt als leraar, is schilder, ontwerper, illustreert en maakt ook beelden. ‘Ontwikkelingen bereiken ooit een schokgolfpunt van waaruit alles opnieuw beschouwd moet worden’¸ vertelt de kunstenaar op zijn site. Dit werk voor het ziekenhuis stamt uit 1993.

De Leopoldstraat is uiteraard vernoemd naar Leopold I, de eerste koning van België en diens ruiterstandbeeld staat op een hoge sokkel op het Leopoldplaats. In 2003 was het daar weggehaald vanwege herinrichting van het plein. Er werd meteen gebruik gemaakt om het beeld te restaureren. Na de herinrichting was er veel kritiek omdat het beeld verkeerd terecht zou zijn gezet en een aantal mensen beweerde dat de koning nu een andere kant op keek. ‘We hebben alles nog eens dubbel nagekeken, maar het beeld staat historisch correct, het heeft altijd zo gestaan’, zo laat de gemeente weten.

De koning kijkt in ieder geval richting het stadhuis. het ruiterbeeld is gemaakt door Willem Geefs, geboren in 1805 in Borgerhout en overleden in 1883 in Schaarbeek. Hij volgde in Antwerpen een opleiding op de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten en werd later docent, eerst in Antwerpen en later in Brussel. Behalve met kunst hield hij zich ook bezig met politiek en werd burgemeester in Schaarbeek. Geefs maakte diverse grote beelden en monumenten, van zijn hand staan er onder andere ook in Brussel en Laken beelden van Leopold I.

Ik verlaat dit gedeelte en eindig deze aflevering aan de rand van het Stadspark bij de Rubenslei. Hier in het perk van de Louisa-Marialei staat Meisje met geit ook wel omschreven als Knielende vrouw met Lam. Dit beeld is gemaakt door de Franse beeldhouwer en medailleur Marcel Courbier en in brons gegoten bij Barbedienne in Parijs. Het heeft aanvankelijk gestaan in het Franse paviljoen tijdens de Wereldtentoonstelling in 1930 in Antwerpen. Na afloop van deze tentoonstelling is het door de stad Parijs aan Antwerpen geschonken. In 1932 is het hier geplaatst. Model voor dit beeld heeft de zeventienjarige Marcelle Battu gestaan, die in 1944 door het krijgshof van Nîmes ter dood werd veroordeeld. Het kunstwerk was aanvankelijk uit steen gehouwen en door Nîmes aangekocht. Een tweede, iets kleiner, bronzen gietsel staat in het Musée des Beaux-Arts in die stad.

 

de snaar geraakt

 

wat heeft zij toch gedaan

die zeventienjarige

dat haar jeugdig bestaan

zo moet eindigen

 

het meisje en het lam

zo lief en onschuldig

of steekt het leven

iets anders in elkaar

 

uitgejouwd en kaal

is zij al veroordeeld

voor het proces leidt

tot een andere schaal

 

ik kniel voor haar

en al die anderen

zonder ook maar

vorm van aarzeling

 

Opa IJsbeer

 

Verantwoording

1.       I.. Inleiding – antwerpen.be/info

2.      2.  Graanmarkt – hetstillepand.art

3.       3. Leopoldstraat – moniquedonckers.be

4.       4. Leopoldstraat – inventaris.onroerenderfgoed.be

5.       5. Ziekenhuis – zna.be – inventaris.onroerenderfgoed.be – octave-landuyt.be

6.       6. Monument – gva.be – wikipedia

7.       7. Rubenslei – inventaris.onroerenderfgoed.be