Beeldbepalend 191

Amsterdam Frederiksplein

Woensdag 1 februari 2023

Het Amsterdamse Frederiksplein behoort bij het stadsdeel Centrum en ligt in het verlengde van de Utrechtsestraat. Het gebied waar dit groene plein ligt is al te zien op een kaart uit 1679. In de achttiende eeuw werden hier een ossenmarkt en een varkensmarkt gehouden. Tevens stond er lange tijd een kazerne waarbij het plein door de soldaten gebruikt werd als exercitieterrein. Hierdoor kreeg het plein de naam Drilveld. De bebouwing en de inrichting is in de loop der jaren vaak aangepast. Toch zijn er nog enkele oude rijksmonumenten. Wat niet is overgebleven is het Paleis van Volksvlijt, dat onder andere voor tentoonstellingen werd gebruikt. Dit paleis werd in 1864 geopend door Prins Frederik, een oom van de toenmalige koning Willem III.

Tijdens een van mijn vele wandelingen door Amsterdam kom ik op het Frederiksplein, waar het indrukwekkende en tevens bijzondere Monument Walraven van Hall  te vinden is. Het is een initiatief van de gepensioneerde medici Hans Weijers en Loek van Buchem nadat zij in 2005 een documentaire over Walraven van Hall hadden gezien, die bekend stond als Bankier van het verzet. De stichting die door hen is gestart bracht 250.000 euro bijeen en liet Fernando Sanchez Castillo een monument creëren.

Zoals al gezegd een bijzonder werk, een geknakte boom van brons dat gescheiden lijkt te worden van de resterende stronk en takkenbos aan de andere zijde van een muurtje. De door midden geschoten boom staat symbool voor de gefusilleerde held, zoals een boom geveld is door natuurgeweld. De takken staan voor het grote netwerk.

Het kunstwerk met plaquette werd in 2010 onthuld op een moment dat in het Verzetsmuseum een tentoonstelling over Wally van Hall te zien was. Vier jaar geleden heb ik tijdens een wandeling langs de expositie ArtZuid 2019 al eens werk van de maker van het monument gezien.

De Knakenpaal, zoals het ook wel in de volksmond wordt genoemd, is gemaakt in opdracht van uitgeverij Elsevier in 1970 gemaakt door André Volten (1925-2002). Het werk is een geschenk van de uitgeverij aan de stad ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan van de Winkler Prins Encyclopedie. Ter herinnering aan Anthony Winkler Prins is door Volten zelf Het Ding genoemd en bestaat uit 54 grote en 54 kleine roestvrijstalen schijven. Ze hebben een gezamenlijk gewicht van zesduizend kilo.

Volgens Volten een ‘eenheid in veelheid’, dat door de afwisseling het idee van een spiraal krijgt. Aanvankelijk heeft er eerst een proefexemplaar gestaan waarin ruimte tussen de schijven zat, waardoor jeugd het als klimrek kon begrijpen.

Bij de titel van dit object moet ik echter al snel aan De Nederlandse Bank denken, dat lange tijd aan dit plein is gevestigd. Vanwege een verbouwing van het pand is het Hekwerk dat gemaakt is door Peter Struycken. Dit kunstwerk is grotendeels verdwenen en was alleen zichtbaar als er schuin tegenaan wordt gekeken. De totale lengte bedroeg meer dan 400 meter.

Het Manenschaap behoort tot de kunstcollectie van De Nederlandsche Bank en is gemaakt door Pieter d’Hont. Dit beeld was aanvankelijk door het rijk besteld voor een plekje bij het kantoor van de Pensioen- en Verzekeringskamer (PVK) in Apeldoorn en heeft daar gestaan tot 2015 op een binnenplaats. Na de fusie tussen de PVK en de bank werd het bij de bank bij de Sarphatistraat/Frederiksplein geplaatst.

Alphons Freijmuth is de maker van Totempaal dat aanvankelijk voor het filiaal van De Nederlandsche Bank in Drachten heeft gestaan. Na de sluiting ging het in 1991 naar een filiaal in Hoogeveen, stond daarna nog enige tijd (2014) op de Keukenhof in Lisse, voor dit bronzen object in de groenstrook van de bank aan het Frederiksplein kwam te staan. Freijmuth maakte ook nog een totempaal van keramiek dat bij Het Nijenhuis in Heino is te zien.

Een van de nieuwere kunstwerken op dit plein is Tijden van Groei. Dit object is er gekomen mede door sponsoring van De Nederlandsche Bank in een periode dat het hoofdkantoor werd gerenoveerd.

Het is gemaakt door het drietal Femke Beers, Manon Poliste en Susan Hijink, die op de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht hadden gestudeerd.

Het kunstwerk bestaat uit een aantal grote metalen bogen. Aan een kant zijn ze versierd met illustraties die naar groei verwijzen. Volgens DNB-directeur Klaas Knot geeft het beeld groei op allerlei vlakken weer: ‘In natuur en cultuur, in mens en maatschappij en in economische technologie. Voor mij is dat de kracht van kunst.´

Het volgende kunstwerk dat ik behandel is tevens de laatste van deze aflevering. Het is gemaakt door André van der Linden, geboren in 1945 in Amsterdam. Monument voor de te jong gevallen boom is bedoeld als een aanklacht tegen de geldmaatschappij en De Nederlandsche Bank die ooit gevestigd was op het Frederiksplein. Van der Linden zag aan De Lairessestraat een deels afgezaagde boom en wilde de restanten ‘tot leven’ brengen. De politie hield hem tegen toen hij deze wilde bewerken.

Op advies van de agenten benaderde hij de toenmalige burgemeester Samkalden en van hem kreeg hij toestemming een boom op het Frederiksplein te bewerken. Ondanks dat er al jaren commentaar is op het object, omdat het beschadigd, verrot of verwaarloosd zou zijn, staat het nog steeds op dit plein.

 

Aanklacht

 

vandaag spreek ik de taal

de taal der blinden

voel aan iedere spriet

 

verwilderd

beschilderd

het verdriet

 

alles moet wijken

voor het verdomde geld

voor mij ben jij

het eeuwig leven

het enige dat telt

 

Opa IJsbeer

 

Verantwoording

1.       1. Inleiding – wikipedia

2.       2. Walraven – wikipedia

3.       3. Knakenpaal – wikipedia

4.       4. Struycken – wikipedia

5.       5. Hont – wikipedia

6.       6. Freijmuth - wikipedia

7.       7. Groei - wikipedia

8.       8. Gevallen boom - wikipedia