Beeldbepalend 189

Antwerpen Centrum

Woensdag 18 januari 2023

Onlangs heb ik al het Stadspark van Antwerpen laten zien in Beeldbepalend en ik ga nu door in het centrum van deze Belgische stad met prachtige pleinen en minder indrukwekkende pleinen. Wapper is zo’n plein dat vernoemd is naar de grote waterkraan die vroeger naarst de Herentalse Vaart stond om drinkwater uit het kanaal te ‘wappen’. Waar nu het plein ligt werd omstreeks 1490 een rui gegraven, de eerder genoemde Herentalse Vaart ook wel Nieuwe Schijn genoemd. Hieruit werd het drinkwater van Antwerpen getapt. In de zestiende eeuw werd begonnen met de overkapping van de rui. In 1819 was het water volledig overkapt Op die overkapping werd een huizenrij gebouwd met aan weerszijden straten. Tussen 1966 en 1969 werd de huizenrij gesloopt en was de Wapper weer een open ruimte.

Vanaf de Meir gezien kom ik op de Wapper al snel een fontein tegen: De arend. Het beeld is in 1951 gegoten door Lauritz Rasmussen naar een ontwerp van Hugo Liisberg. Deze Deense beeldhouwer had het ontwerp ingezonden voor een wedstrijd van de Deense gemeente Silkeborg, die een fontein om het markplein wilde.

Het Middelheimmuseum kocht het werk in 1950 aan samen met talloze andere Scandinavische stukken. De arend heeft tussen 1952 en 1978 in het museum gestaan en werd daarna op de heraangelegde Wapper geplaatst. Een voorstudie van het beeld (in brons uitgevoerd) staat in het museum van Sorø, terwijl in het Middelheimmuseum een gipsen maquette is te vinden.

Vlakbij is Vertelboom  te vinden op een witte muur van het Paleis op de Meir. Het betreft een stadsgedicht van Peter Holvoet-Hanssen dat door Jelle Jespers is vormgegeven. Eigenlijk moet ik zeggen dat het om meerdere dichtregels gaat van diverse dichters verwerkt in ’10 takken van verwondering.

Soms maak ik vanuit de openbare ruimte een kleine zijsprong zoals in dit hoofdstuk wanneer ik het Rubenshuis, gelegen aan de Wapper, bezoek. Het levert een dwaaltocht op langs schilderijen, door kamers en gangen en eindigt in de tuin van het museum met zijn indrukwekkende bogenpoort als ontsluiting van de tuin van de veelzijdige kunstenaar Peter Paul Rubens (1577-1640).

Hier in het hartje van Antwerpen heeft deze schilder en bouwer gewoond en gewerkt met collega’s en assistenten in een atelier dat hij zelf heeft ontworpen, net zoals het portiek dat door Rubens is ontworpen en gebaseerd op een Romeinse triomfboog.

Op deze poort zijn door Rubens twee Romeinse goden geplaatst. Allereerst koos hij voor Mercurius, meestal aangeduid als de god van de handel en de reizigers, maar ook van de schilders en diplomaten. Die laatste functie bekleedde Rubens aan diverse Europese hoven. Naast Mercurius heeft Minerva een plekje gekregen, de godin van de wijsheid en de vindingrijkheid. Ook hier zit een idee achter. Rubens was zelf namelijk een intellectueel die in Antwerpen en Italië geschoold was.

De binnenplaats is kunstig versierd en er is te veel om op te noemen. Daarom beperk ik mij tot enkele hoofdzaken. In een tweetal nissen staan beelden gemaakt door Leopold van Esbroeck. Deze Belgische beeldhouwer en schilder is geboren in 1911 in Londerzeel en overleden in 2010 in Brasschaat. Hij studeerde aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten van Antwerpen en was tijdens de Tweede Wereldoorlog betrokken bij de restauratie van het Rubenshuis. Hij liet dus bovendien ook twee werken achter.

Allereerst zie ik Neptunus duidelijk te herkennen aan zijn drietand, maar ook Amfritite. Het beroemde schilderij Neptunus en Amphritite, gemaakt door Jacob Jordaens hangt overigens in het Rubenshuis en is opgenomen in de Vlaamse Topstukkenlijst.

De Belgische beeldhouwer Edward Deckers, die ook het monument voor de gesneuvelden in het Antwerpse Stadspark heeft gemaakt, is verantwoordelijk voor een bronzen portret van Emiel van Averbeke uit 1946, die hiermee wordt geëerd voor zijn werk aan het herstel van het Rubenshuis. Aanvankelijk begon Van Averbeke met een studie aan de Koninlijke Academie voor Schone Kunsten van Antwerpen, maar omdat hij geld moest verdienen stopte hij daarmee en werd vervolgens in 1920 zelfs hoofdbouwmeester van Antwerpen.

Het is nog niet de afsluiting van deze aflevering, maar wel van ons (Tineke en mijn) bezoek aan het Rubenshuis. En die afsluiting draait om het door Rubens ontworpen Tuinpaviljoen. Helemaal links staat een beeld van Venus, aanvankelijk stond hier een beeld van Ceres, maar dit werd in 1943 vervangen door de beschermster van tuinen en wijngaarden en gemaakt door Willy Kretz. Aan de rechterzijde staat de wijngod Bacchus met ranken en al.

Centraal in het paviljoen is een plekje ingeruimd voor Hercules, herkenbaar aan een leeuwenvel dat over zijn schouder is gedrapeerd. Dit werk is al meer dan 400 jaar oud en desondanks nog in een uitstekende staat. Opvallend is overigens dat Hercules er niet alleen gespierd en robuust uitziet, maar ook wat aan de dikke kant is. Iets wat van veel werk van Rubens kan worden gezegd.

Terug op de Wapper kom ik terecht bij de uitsmijter van dit stuk. Hilde van Sumere en het moderne Vrede hebben duidelijk een betere plaats verdiend dan half verborgen tussen de terrassen. Van Sumere is in 1932 geboren in Beersel en in 2013 overleden in Asse. Zij studeerde aan de Académie Royale des Beaux Arts de la ville de Bruxelles. Haar werk is meestal sober, soms groot en dan weer klein waarbij zij gebruik maakt van diverse materialen. Voor Vrede heeft zij roestvrij staal gebruikt. Dit object met driehoekige vlakken is vijf meter hoog en in 1988 gerealiseerd. Aanvankelijk zou het bij bioscoop Rex aan de Keyserlei worden geplaatst, maar daar werd vanaf gezien vanwege de drukte op deze straat. Uiteindelijk kwam het in de berm van Frankrijklei terecht. Ook aan deze drukke verkeersader viel het nauwelijks op. En nu… is het V-teken of toch het Renault-symbool onderdeel van een zoekplaatje.

 

fruitig  

 

het zit in de wortels

en groeit met iedere letter

tot de boom in het bos

 

iedere tak vult zich

in de letter van mijn geest

tot een vrucht

 

kwetsbaar en rot

ieder vlekje valt op

wat doet dat met de smaak

 

Opa IJsbeer

 

Verantwoording

1.       1,  Inleiding – wikipedia

2.       2.  Fontein – middelheimmuseum.be

3.      3.  Muurschildering – straatpoezie.nl

4.      4.  Triomfboog – Rubenshuis.be

5.      5.  Binnenplaats – inventaris-onroerenderfgoed.be – pzc.nl

6.      6.  Portret - wikipedia

7.      7.  Tuinpaviljoen – lapisarte.be

8.      8.  Wapper – hildevansumere.be – hetstillepand.art