Beeldbepalend 179

Antwerpen Stadspark

Woensdag 9 november2022

In het centrum van Antwerpen ligt het veertien hectare grote Stadspark. Hier lag aanvankelijk de schans van Herentals, die deel uitmaakte van de verdediging van de vesting Antwerpen. Tegenwoordig wordt het water van de fraaie waterpartijen kunstmatig hoog gehouden, maar voorheen werd het voorzien van water uit de Boven Schijn en kwam het via de Herentalse Vaart in de parkvijver terecht en werd het via buizen afgevoerd naar onder andere enkele brouwerijen. De toevoer naar het park is echter afgesloten waardoor de vijver bijna helemaal droog kwam te staan. Daarom wordt het water nu opgepompt.

Ik kom vanuit de zuidkant het park in en dan zie ik meteen het Monument voor de gesneuvelden. Het is allereerst een verwijzing naar de gesneuvelden in de Eerste Wereldoorlog en is onthuld op 21 april 1930 in aanwezigheid van koning Albert en koningin Elisabeth. Het ontwerp is van de Belgische beeldhouwer Edward Deckers, die de voorkeur krijgt bij een uitgeschreven wedstrijd door de oudstrijdersbond Nooit vergeten in 1922.

Deckers, geboren in 1873 in Antwerpen en in 1956 in deze stad ook overleden, kreeg zijn opleiding aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in zijn geboortestad en kreeg daarna les van Thomas Vinçotte aan het Nationaal Hoger Instituut voor Schone Kunsten, waarbij hij praktijkervaring opdeed in het atelier van zijn vader Frans Deckers.

Het oorlogsmonument is ongetwijfeld zijn meest indrukwekkende kunstwerk met een koning Albert op een paard met daaromheen beeldengroepen van soldaten en burgers als slachtoffers van de Grote Oorlog.

Aanvankelijk was het de bedoeling dat het werk bij Blauwtorenplein zou worden gesitueerd, maar het werd in 1930 geplaatst in het plantsoen voor de Nationale Bank aan de Frankrijklei. In 1951 werd door de Antwerpse gemeenteraad besloten dat het monument verplaatst moest worden naar het Stadspark.

De basis van het monument bestaat uit een podium van kunststeen en een basis van blauw hardsteen. De beeldengroepen zijn vervaardigd in brons. Op de basis staan de jaartallen van de beide Wereldoorlogen, waarbij uiteraard 1940-1945 later is toegevoegd.

Vlakbij staat op een rijtje een vijftal gedenkplaten. De meest linkse plaat verhaalt over een Canadese infanteriedivisie die op 16 september 1944 Antwerpen binnentrok om te voorkomen dat de Duitsers de havenfaciliteiten zouden vernietigen. Vanuit Antwerpen werden vervolgens delen van Nederland bevrijd. Daarnaast staat een herinneringsplaat voor het marineschip Kamina dat ingezet werd tijdens de Korea-oorlog.

Met de middelste plaat wordt de oprichting in 1942 van de Belgische ParaCommando’s geëerd. Deze plaat heeft aanvankelijk aan de Scheldekaai gestaan. Ook een plaat ter ere van de Amerikaanse luchtafweereenheden, die deelnamen aan de bescherming van de Antwerpse haven, heeft daar gestaan tot het naar het Stadspark werd verplaatst.

De vijfde (meest rechtse plaat) is een eerbetoon aan Eugène Colson, Kapitein ‘Harry’ zette een verzetsgroep op tijdens de Tweede Wereldoorlog, die groep vormde later de havenafdeling voor de Nationale Koningsgezinde Beweging (NKB).

Een dag later kom ik terug in het park en begin aan de noordzijde en zie aan de oostzijde werk van de in 1977 in Aleppo in Syrië geboren kunstenaar Mekhitar Garabedian, die in Antwerpen woont en als onderzoeker is verbonden aan KASK/School of Arts in Gent. Op een wisselsokkel, die ieder jaar door een ander wordt ingevuld, staat of ligt Import-Export, Friperie, een ‘ode aan familie’, zo verklaart de uitgenodigde kunstenaar. Het is een afgietsel van samengeperste balen tweedehandskledij. Het is een eerbetoon aan een grootvader die voddenhandelaar was en aan zijn vader die in Aleppo een internationale exporthandel in tweedehandskleding runde.

Meer centraal in het park staat Monument Jan van Beers gemaakt door beeldhouwer Alfred Crick (1858-1931) en ontworpen door architect Paul Hankar (1859-1901). Met de zuil wordt de dichter Van Beers (1821-1888) geëerd, de vader van de kunstschilder Jan van Beers. Het monument werd onthuld in 1892. Van Beers debuteerde in 1853 met de bundel Jongelingsdromen, zijn laatste bundel Rijzende bladeren werd in 1885 in België bekroond met de Prijs voor Nederlandse letteren.

Aan de zuilvormige sokkel is aan de schacht een portretmedaillon van Jan van Beers bevestigd. Ook de titels van een viertal dichtbundels zijn vermeld. Bovenop is een naakte muze geplaatst met gespreide vleugels. In de geheven hand zat oorspronkelijk een lauwerkrans.

De socialistische politicus Louis Major heeft in het Stadspark een eigen standbeeld gekregen. Major, geboren in 1902 in Oostende en overleden in 1985 in Antwerpen, werkte jarenlang voor de vakbond, eerst voor de metaalbewerkersbond en daarna voor de Belgische transportarbeidersbond. Maar ook was hij gemeenteraadslid (Oostende) en zat in de provincieraad van West-Vlaanderen. Na de Tweede Wereldoorlog ging Major de landelijke politiek in en was van 1968 tot 1973 minister van Arbeid en Tewerkstelling. Hij stond daarbij aan de basis van een wet die het laden en lossen van schepen regelde. Na zijn ministerschap werd Major benoemd tot minister van Staat.

In 1987 kreeg Major een standbeeld dat gemaakt is door Willem Bierwerts en is gegoten bij de Koninklijke Klokkengieterij Asten. Bierwerts is geboren in 1927 in Brasschaat en overleden in 2012 in Kapellen. Hij was een veelzijdig kunstenaar en was behalve beeldhouwer ook schilder en ontwierp glasramen.

De Belgische kunstschilder Theodor Verstraete is in 1850 geboren in Gent en in 1907 overleden in Antwerpen. Hij was medeoprichter van de kunstgroep Les XX en eveneens van de Antwerpse groep De XIII. Nadat hij zijn gezichtsvermogen verloor in 1895 werd hij langzaam krankzinnig.

In het Stadspark is hij fraai neergezet door Guillaume Charlier, terwijl Verstraete werkt aan zijn schilderij Naar de dodenwake. Dit monument is in 1909 onthuld. De beeldhouwer Charlier is in 1854 in Elsene geboren en in 1925 overleden in Sint-Joost-ten-Node, waar een museum naar hem is vernoemd. Net als Verstraete was hij lid van Les XX.

De Belgische beeldhouwer en graficus George Minne is geboren in 1866 en overlijdt in 1941 in Sint-Martens-Latem. In zijn werk zijn invloeden van Rodin waarneembaar. Ook Minne behoort tot de groep Les XX. Terwijl zijn bekendheid in eigen land groeit vindt Minne ook erkenning in Duitsland en Oostenrijk. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog vertrekt hij met een deel van zijn gezin naar Wales. Zijn drie oudste zoons blijven achter. In deze periode ligt het werken aan sculpturen stil. Tweederde van zijn ongeveer honderd beeldhouwwerken is ontstaan na 1900. Het monument Koningin Astrid is uit 1938 en is toen op het Koningin Astridplein geplaatst. In 1949 heeft het een plekje in het Stadspark gekregen.

Monument voor de verdedigers van Antwerpen is een verwijzing naar de gesneuvelden van het 5^e, 15^e en 25^ste Linieregiment en het 5^e Vestingregiment. De tekst daarvoor is een tweetalen aangebracht. Door de beeldhouwer Raoul Lambeau is een eenvoudige soldatenfiguur verbonden aan een bakstenen wand.

Aanvankelijk werden alleen de gesneuvelden van de Grote Oorlog vereerd. Later werden ook de namen van hen die vielen in de Tweede Wereldoorlog toegevoegd. Het beeld heeft eerst gestaan bij de Sint-Joriskazerne en is in 1979 in het Stadspark geplaatst.

Ik sluit deze uitgebreide eerste buitenlandse aflevering af met een herdenkingszuil aan de rand van het park bij de Rubenslei. Het is ontworpen door stadsarchitect Emiel Van Averbeke en gemaakt door de beeldhouwers Jules Baetes en Jan Kerckx en onthuld in 1911.

Het Kongomonument  verwijst naar de annexatie van de Kongo Vrijstaat door het koninkrijk België. Dat gebeurde na een internationaal rapport over aanklachten van misbruik, dwangarbeid en repressie. De Kamer van Koophandel van Antwerpen had in 1909 het initiatief genomen. De bronzen ster aan de top verbeeldt de vlag van Belgisch-Congo. De handelsgod Mercurius, gemodelleerd naar een beeld van Giovanni da Bologna is een verwijzing naar de handel met Congo.

 

(geen) slons

 

in de verte hoor ik zijn stem en weet

nog waar hij woonde. zijn huis reeds

 

vergaan net zoals de spullen waarom

hij vroeg. ook dat is weg en daarmee

 

de balen die opgeslagen bij de Baan

met kranten en oud ijzer zijn bestaan

 

vormden. zijn naam leeft voort in de

tijd waaraan ik met weemoed terug-

 

denk. Nee niet alles is beter edoch het

maakt deel uit van wie ik nu ben. geen

 

mens die mij dat kan afpakken, dat is

zonde van de tijd net zoals droog brood

 

eten en boter op je gat smeren, daarmee

ben ik opgegroeid en dat is wie ik nu ben.

 

Opa IJsbeer

 

Verantwoording

1.      1. Inleiding – wikipedia

2.    2.   Oorlogsmonument – inventaris.onroerenderfgoed.be – wikipedia

3.     3.  Gedenkplaten – hangarflying.eu – cegesoma.be

4.     4.  Wisselsokkel - hart-magazine.be – hln.be

5.    5.   Van Beers – inventaris.onroerenderfgoed.be

6.     6.   Major – wikipedia – blog.seniorennet.be

7.     7.  Verstraete - wikipedia

8.     8.  Koningin – georgeminne.vlaamsekunstcollectie.be

9.    9.   Gesneuvelden – tracesofwar.nl -

10.  10.  Belgisch-Congo – inventaris.onroerenderfgoed.be