Deel 158

Nijmegen 5 Rond de Valkhof

Woensdag 15 juni 2022

Het blijft gissen waar de naam Valkhof vandaan komt. Mogelijk heeft Lodewijk de Vrome er valken gehouden tijdens zijn regeerperiode, maar ook verbasteringen van Frankenhof, Vahalenhof en Waalhof worden genoemd als grondslag voor de naam van het huidige park. Hier heeft wel de oude keizerburcht gestaan en nadat Godfried met de Baard de burcht in 1047 had platgebrand werd deze in 1152 door Keizer Frederik I Barbarossa weer opgebouwd en kreeg Nijmegen muren om zijn stad. Tijdens een belegering in 1794 door de Fransen brak er bij een beschieting brand uit in de burcht en werd die fors beschadigd. Herstel werd als te kostbaar beschouwd. De Sint Nicolaaskapel werd behouden alsmede een deel van de Sint Maartenskapel (Barbarossa-ruïne). De heuvel werd opgehoogd waardoor archeologische bodemschatten bleven bewaard en het terrein werd tot wandelplaats ingericht.

Aan de Hoogstraat, aan de rand van de Valkhof staat het Spoorwegmonument. Dit monument dateert van 1884 en is gemaakt door Christian Daniel Rauch en Jan Jacob Weve. De laatste was een Nederlandse ingenieur en architect, die verantwoordelijk was voor de ontwerp van de zuil. Weve werd in 1881 aangesteld tot gemeentearchitect van Nijmegen en die functie werd al snel veranderd in directeur van gemeentewerken. Behalve het ontwerp van zeventien schoolgebouwen was hij verantwoordelijk voor de aanleg van de riolering in de stad. Volgens Weve moest een stadsbouwmeester niet alleen als architect werken maar was in zijn functie ook verantwoordelijk voor veiligheid, duurzaamheid en spaarzaamheid.

De beeldhouwer Rauch (1777-1857) nam na de dood van zijn vader en zijn oudere broer in 1797 de zorg op zich voor zijn moeder en jongere broer en werd in Berlijn kamerdienaar van koning Frederik Willem II van Pruisen. Na diens dood trad hij in dienst van koningin Louise. In zijn vrije tijd volgde hij avondlessen aan de Akademie der Künste en leerde daar het vak van Johann Gottfriedd Schadow. Via een beurs kon hij in Rome studeren. Rauch bleef daar zes jaar. Na zijn terugkeer kreeg hij opdracht om het grafmonument voor koningin Louise te maken. Hij beeldde haar meer dan levensgroot af, slapend op een ligbed. Dit werd geplaatst in het mausoleum van Slotpark Charlottenburg in Berlijn. Het beeld van de godin Victoria op het monument is een afgietsel van een classicistisch marmeren beeld dat Rauch maakte voor de Walhalla-tempel bij Regensburg. Het afgietsel is gemaakt bij Cassner in Berlijn. Victoria staat in dit geval symbool voor de overwinning op het isolement waarin het jarenlang heeft verkeerd door het keurslijf van verdedigingswerken.

Het Spoorwegmonument is een verwijzing naar de komst van de spoorlijn tussen Nijmegen en Kleef, waaraan sinds 1865 was gewerkt. De sokkel heeft aan iedere zijde een nis. In een van die nissen staat de tekst: Eendracht maakt macht – ter herinnering aan den bouw van den spoorweg Nijmegen – Cleve door Nijmeegse burgerij – geopend 8 augustus 1865. Vroeger werd het monument ook als weerstation gebruikt. In de lege nissen stonden een barometer, een thermometer en een uurwerk.

Bij de Veerpoorttrappen staat een Wapendragende leeuw, gemaakt door Jac Maris. Dit kunstwerk is gemaakt uit zandsteen en vervaardigd in het oorlogsjaar 1941. Maris is geboren in het Saksische Maagdenburg (1900) en overleed in 1996 in Nijmegen. Hij komt uit een kunstenaarsfamilie en kreeg les van beeldhouwer Achilles Moortgat in Kleef. Later bezocht hij de kunstacademie van Düsseldorf. Zijn ouders verhuisden in 1917 naar Nijmegen. Vanaf 1926 vestigde Jac Maris zich in Heumen. Hier had hij aanvankelijk alleen zijn atelier, maar tijdens de Tweede Wereldoorlog werd er een woonkamer aangebouwd. In het atelier is tegenwoordig een museum voor hem gevestigd. De twee leeuwen stonden aanvankelijk op de aangebouwde stadhuisvleugel aan de Lange Nieuwstraat. Deze vleugel werd in 1978 gesloopt, waarbij de leeuwen werden gespaard. Die kregen in 1989 hun huidige plek.

Het Huis voor de kunsten Lindenberg is gevestigd aan de Ridderstraat. Hier worden tentoonstellingen en voorstellingen maar ook cursussen gegeven. Hier zijn bovendien diverse sculpturen uit 2008 te zien volgens de door vormgever René Knip ontwikkelde huisstijl. Die sculpturen verwijzen onder andere naar muziek, theater en schrijven. Het centrum werd in 1972 geopend en bestond toen uit de Vrije Academie, de Stichting Nijmeegse Muziekschool, de Openbare Leeszaal en Boekerij. Tegenwoordig huist het ook een productiehuis voor actuele jazz en improvisatiemuziek. Omdat het pand een beschermde status heeft mocht er nauwelijks iets op de gevels worden aangebracht. Een concessie werd gedaan door et toestaan van pijlen aan de buitenmuren en de woorden Huis voor de Kunsten. Knip is afkomstig uit het Friese Pingjum. Zijn basisidee vormde de ‘doorgesneden aardappel’, het aardappelstempel. ‘Iedereen kent dat wel en heeft het als kind wel eens gebruikt. Dat is de basis geweest waarmee ik verder ben gaan werken. Die aardappel dient als metafoor voor creativiteit en het laagdrempelige karakter van het instituur De Lindenberg’, aldus Knip in De Gelderlander. Zijn atelier staat tegenwoordig in Bloemendaal.

Via de Hoogstraat kom je bij de Waalkade. Hier staat Novio Magus van Arie Berkulin, de in 1939 in Gemert geboren beeldhouwer. Over zijn manier van werken vertelde hij ooit: ‘Het gaat over dingen en eigenlijk ook niet. Want het is juist die relatie tussen de dingen die mij boeit. Het zijn niet zozeer de vormen als wel de gebieden die er tussen liggen. Het zijn een soort tussenruimten. De beelden worden steeds lichter. Minder massa en minder groot van schaal.’

Klein kun je Novio Magus niet noemen. Wel zijn de tussenruimten duidelijk waarneembaar. Novio Magus is overigens de geschiedeniswebsite van de stad. Het werk van Berkulin stamt uit 1995. Het betekent nieuw veld en is een Keltisch toponiem. Het werd veelal aan plaatsen met een Romeinse oorsprong gegeven. De stalen zuilen kunnen heel goed voor Romeinse getallen worden gehouden.

Langs de Voerweg staat het Billennium monument vervaardigd in 1987 door Raf Verjans. Dit is een Belgische edelsmid en beeldhouwer geboren in 1935. Verjans studeerde zeven jaar aan de Ecole d’Art in de Benedictijnenabdij van Maredsous, waar ze ook al een prachtig bier brouwen. Zijn inspiratie vond hij aanvankelijk uit zijn christelijke opvoeding en hij won diverse prijzen.

Na een stage als kunstsmid vestigde hij zich als dusdanig in zijn geboorteplaats Tongeren. Hierbij stond hij open voor vernieuwing en werkte met diverse materialen. Verjans werkte een tijdje in Maastricht samen met de provo-beweging. In de jaren zeventig maakte hij diverse speelobjecten en deed dit op grote schaal.

Het Billennium-monument was een geschenk van de gemeente Tongeren aan Nijmegen. Tongeren vierde in 1985 haar tweeduizend-jarig bestaan en gaf ter gelegenheid hiervan aan al haar zustersteden met een Romeins verleden een afgietsel van het beeld. Het werk bestaat uit twee in beton gegoten reliëfs met aan de binnenkant afgietsels van menselijke figuren.

Aan de buitenkant staan de namen van de Romeinse zustersteden Rome, Arlon, Tournai, Bavay, Metz, Keulen, Trier, Heerlen, Maastricht en dus ook Nijmegen vermeld. Het is bedoeld als een baken dat de elf zustersteden van Tongeren met elkaar verbindt. In Tongeren staat het origineel op een invalsweg, aan beide zijden van de weg, zodat de reiziger tussen de twee betonnen vlakken door moet. In Nijmegen staat het op een historische plek aan de voet van het Valkhof.

Verjans kreeg de opdracht voor het monument van de Belgische provincie Limburg. Voor de afgietsels maakte hij rechtstreeks afdrukken van menselijke figuren. Het gieten van de reliëfs gebeurde in 1985 in het openbaar.

 

eeuwen

 

als in beton gegoten

de eeuwen zijn geteld

is wat elders is vermeld

toch niet langer onbesproken

 

kinnen zijn gestrekt

woorden onverdroten

tong geëerd en versjteerd

alles wat is opgedoken

 

valken rusten in het hof

aan de onderzijde

zinnen uitgelekt

ik ga door het stof

 

Opa IJsbeer

 

Verantwoording

1.       Inleiding – Wikipedia

2.       Spoorwegmonument – Wikipedia – collectiegelderland.nl

3.       Wapendragende leeuw – marishuis.nl - wikipedia

4.       Lindenberg – Wikipedia – Nieuwsblad De Gelderlander – atleierreneknip.nl

5.       Novio Magus – Wikipedia

6.       Billennium monument – standbeelden.vanderkrogt.net - Nijmegen Kunst op straat - wikipedia.