Deel 142

Amsterdam Centrum 3

Woensdag 16 febbruari 2022

Het Muntplein ligt op de plaats waar het Singel is verbonden met de rivier de Amstel. Hier ligt een nauwelijks meer te herkennen brug, die ooit het brugnummer 1 meekreeg, het begin van al die Amsterdamse bruggen. Het is een knooppunt voor bezoekers van de hoofdstad, voor toeristen met toegangswegen als het al eerder genoemde Singel, maar ook Rokin, Kalverstraat, Vijzelstraat Reguliersbreestraat en Nieuwe Doelenstraat. Het knooppunt is ontstaan tijdens de aanleg van de Regulierspoort, een van de drie hoofdpoorten van de vestingwerken van Amsterdam en is gebouwd tussen 1480 en 1487 als onderdeel van de Regulierstoren. Deze toren kennen we tegenwoordig als de Munttoren of gewoon De Munt. En het plein? Dat was tot 1877 het Schapenplein en werd daarna het Sophiaplein, tot het in 1917 de huidige naam kreeg.

Het werk van Lambertus Zijl domineert deze aflevering. Deze in 1866 in Kralingen geboren beeldhouwer en medailleur overleed in Bussum in 1947 en was de zoon van Gijsbert Zijl en Angenita Bos. Zijl trouwde met Hendrika Goossen en haar zus Berta trouwde met de beeldhouwer Leo Kamman. Kunst blijft soms in de familie. Voor hij meehielp aan het werk aan de Beurs van Berlage maakte hij al werk voor het pand op de hoek van het Rokin en het Muntplein. Vogel uit 1895, uit steen gehouwen, is het eerste stuk dat ik in deze derde aflevering over het centrum van Amsterdam laat zien.

Schuin hieronder is in de vorm van een timpaan Bacchus afgebeeld, een object uit 1911 van de hand van Lambertus Zijl. Bacchus wordt hier geflankeerd door een slapende hond en kat. Bacchus is bij de Romeinen de god van wijn, de roes en de dronkenschap. Waarom Zijl juist hem hier heeft afgebeeld? Heel simpel omdat hier ooit een bodega gevestigd was.

Met daarnaast een stoffenwinkel. Daar refereert de volgende steen aan: Textielhandel. Met een vrouw die een rol stof op haar schoot heeft, bijna zuchtend met een schaar in de hand. Ook deze steen is van de hand van Lambertus Zijl.

Nog iets verder terug richting de Dam is een mooie gevelsteen te zien, met een fragment die mogelijk verband houdt met de Gijsbrecht van Amstel, een toneelstuk van Joost van den Vondel. Maar waarom dit hier is te zien en wie de maker ervan is, is mij nog niet duidelijk. Het lijkt niet op het voorgaande werk van Lambertus Zijl en de stukken die om de hoek op het Muntplein zijn te zien.

Het voormalige kantoor van de Verzekeringsmaatschappij de Nederlanden is een ontwerp van Berlage uit 1894 en is uitgebreid in 1911. De vorige werken van Lambertus Zijl behoren bij die uitbreiding. In het portiek is de gevelsteen Varken met biggen te zien uit 1895 van zijn hand.

Behalve het kantoor waren er in het gebouw ook winkels, een fotoatelier en de woning van een conciërge gevestigd. In het eerder genoemde portiek bevindt zich ook de gevelsteen Kloeken met kuikens van Lambertus Zijl.

Hercules zo heet het beeldje van Lambertus Zijl dat aan de gevel hangt met daarboven de tekst: Ick en maek u den brant onschadelyck. Dit is een verwijzing naar het verzekeringskantoor. Met Hercules wordt verwezen naar de Griekse held, die in Rome als god werd vereerd vanwege zijn slimheid en kracht. Hierdoor wist hij twaalf zware taken/werken te volbrengen. Uit het hoofddeksel komt een slangenkop (Hydra) tevoorschijn, terwijl hij zijn zwaard in een krokodil steekt. Deze krokodil symboliseert het kwaad, de tirannie en de dood.

Op de hoek met de Kalverstraat is de Gevleugelde vrouw zichtbaar. Maar wel je nek strekken want deze roepende figuur is hoog tegen de gevel geplakt, net onder een balkon. Een beschermengel durf ik deze vrouw niet te noemen, maar of Lambertus Zijl mij hier nu een duivels figuur voorhoudt? Ook die vraag beantwoord ik niet.

Aan de Munttoren is een drinkfontein bevestigd. In 1886 werd het logement dat om de toren was gebouwd en in 1915 vervangen door een kleiner gebouw. Ook het fonteintje op het pleintje bij de toren moest eraan geloven en werd gesloopt. In 1918 kwam daarvoor in het muurwerk van de toren een nieuwe fontein gemaakt door Hildo Krop.

Aan weerszijden van het bassin zijn twee faunen afgebeeld, die dorstige vogels water uit een schaaltje geven. Voor dit fonteintje maakte Krop voor het eerst gebruik van het faunen-thema dat later vaker in zijn werk terugkwam. In 1949 werd het muntgebouw opnieuw veranderd vanwege het toegenomen verkeer. Het fonteintje was niet meer zichtbaar en werd als pissoir gebruikt, waardoor de afvalbak verstop raakte. Het waterbassin werd daarom volgestort met beton. In 2017 werd het plein opnieuw aangepakt, omdat het verkeer vastliep. Auto’s worden geweerd en het fonteintje met faumen is weer zichtbaar.

Faunus is overigens de Romeinse (half)god van de natuur en draagt horens. Zijn gevolg bestaat uit faumen, half geit, half mens, zowel mannelijk als vrouwelijk. En daarmee sluit ik dit hoofdstuk van Amsterdam af.

 

zoektocht naar wijsheid

 

zonder lijmstok ben ik vandaag op pad

gegaan en heb jou gevangen in volle

glorie. het vertrouwen in het schild is

ooit bedacht, maar toch… hoe vaak

 

heeft de geschiedenis gewacht op wat

pas later in woorden is weg geschreven?

die wijsheid heb ik niet in pacht slechts

waanzinnen vol op blanco vellen zien

 

het daglicht. de benadering voorzichtig

ingezet zodat ik ergens nog altijd terug

kan krabbelen. daar draait toch alles

 

om in deze wereld? ik zet een punt en

laat mijn snappertje nog eenmaal voor

jou draaien. Zo benader ik de nacht.

 

Opa IJsbeer

 

Verantwoording

1.       Inleiding – wikipedia

2.       Muntplein (vogel) – wikpedia

3.       Rokin – buitenbeeldinbeeld.nl

4.       Rokin – buitenbeeldinbeeld.nl

5.       Rokin – gevelstenen.net

6.       Muntplein (varken) – buitenbeeldinbeeld.nl

7.       Muntplein (kloeken) – buitenbeeldinbeeld.nl

8.       Muntplein (Hercules) – buitenbeeldinbeeld.nl

9.       Muntplein (roepende) – buitenbeeldinbeeld.nl

10.     Muntplein (fontein) – timswings.nl