Deel 138

Almere Haven

Woensdag 19 januari 2022

Al meerdere afleveringen heb ik geschreven over Almere. Over Buiten (waar ik nu woon), over Stad (de grootste) en dit wordt de eerste aflevering over Haven. Ooit werd dit met een streepje geschreven, maar ergens in de loop der jaren is dat tussenstreepje verdwenen. Haven is de oudste kern van Almere. Officieel kwamen in de Schoolwerf in 1976 de eerste bewoners, maar dat is slechts een halve waarheid, want er woonden al mensen in het Bivak. Een elektricien, een postbode, een loodgieter, een koddebeier en nog wat mensen die betrokken waren bij de inrichting van de polder en de bouw van deze Stad. Pioniers die het werk niet schuwden en voor wie eenzaamheid en saamhorigheid twee verbindende begrippen waren.

In deze aflevering behandel ik het centrum en dan met name het gebied van de Kerkgracht en de Markt. Vanaf de Schoolwerk kom ik automatisch bij het kerkgebouw Goede Rede. Dit oecumenisch centrum is in 1979 in gebruik genomen. Daarvoor werden diensten gehouden in een zaaltje boven een café-restaurant. In 2004 werd aan de buitenkant – aan de grachtzijde – een muurschildering aangebracht. De verantwoordelijke kunstenaars zijn Nina Fedyushkina en Aleksandra Nikiforva, twee zussen afkomstig uit Dimitrov vlakbij Moskou. Met deze stad had Almere jaren een samenwerkingsverband. De schildering is een verwijzing naar de reis van de apostel Paulus, die na een zware storm op Kreta landde, op een plek die Goede Havens werd genoemd, ofwel met een andere naam Goede Rede.

Onder de noemer Kunst in de gracht staat er in de Kerkgracht een aantal kunstwerken. Vanuit de Roefelraad, de voormalige kindergemeenteraad, werden in 2009 zes kunstige schoenen gemaakt; de voorloper van Kunst in de gracht. Inmiddels staan daar weer andere werken. Het eerste exemplaar dat ik zie is De Meerkoet van Sietse van der Wal. Dit object uit 2015 is gemaakt van PUR-schuim en polyester. De meerkoet is een watervogel, die zich in het ondiepe grachtje thuis voelt. ‘Mijn meerkoet wordt gevormd door de snavel en het karakteristieke kapje, die als een gigantische moederkoet boven de sokkel uitsteek. Ik hoop dat onder haar hoede en beschutting, een stel meerkoeten hun nest bouwt’, zegt Van der Wal, die behalve kunstenaar ook bioloog is.

En dan volgt iets raadselachtigs. Van ieder kunstwerk is een tegel aangebracht. In het water ligt een vlonder/sokkel maar geen kunstobject. Hier moet Protecting Nature staan van Frea Lenger, die samen met Bertina Slettenhaar het voortouw tot Kunst in de gracht nam. Maar niet alleen de natuur dient beschermd te worden, maar ook kunst, want waar is dit gebleven. Op Wikipedia heb ik onder de noem Groei wel een foto gevonden. Lenger is in 1943 geboren in Eemnes en woont en werkt sinds 1981 in Almere. Voor de expositie Tijdsbeelden bij Kasteel Sypesteyn in Loosdrecht maakte zij Grow your own way, dat later in 2014 als Groei in de gracht is geplaatst en nu is verdwenen.

Voorbij de Markt staat in het water van de Kerkgracht Reflection 2.17 van Erik Fakkeldij. De maker wil met dit kunstwerk via een spiegeling in het water de kwetsbaarheid van diverse materialen en hun eigenschappen laten zien. Fakkeldijk maakte daarvoor gebruik van aluminium, epoxy, hout, plexiglas, popnagels en staal. En daar hoort water bij en juist door de wind, die bijna altijd aanwezig is tussen de gebouwen langs dit stukje water, zorgt de rimpeling voor een vertekend beeld. Dat geeft die kwetsbaarheid een extra dimensie. Fakkeldij is geboren in Amsterdam en studeerde aan de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht en woont in Haven.

De twee stukken gracht worden onderbroken door de Marktbrug en Markt. De brug is na een renovatie afgevlakt en ernaast staat De Dolfijn, het oorlogsherdenkingsmonument van Almere. Het is in opdracht van de gemeente Almere gemaakt en is daar op 1 mei 1995 geplaatst. Een oorlogsmonument verwacht je eerder in het Verzetsbos, maar is toch bewust in het centrum van de oudste kern geplaatst.

De maker Marcel Smink: ‘De keuze voor de dolfijn was in eerste instantie gevoelsmatig: de dolfijn als vis op het droge, achtergebleven uit het water dat zich ook tijdens de oorlog nog boven de maagdelijke grond van Almere bevond.’ Het Almeerse monument is een symbool van hoop, die haar oorsprong vindt in de dodencultus van de Etrusken. In hun grafkunst brengen dolfijnen de zielen van de doden naar de eilanden der gelukzaligen.

De aluminium dolfijn rust op een tafel van granito. In het blad zijn de dagen en de maanden vanaf de eerste oorlogsdag (10 mei 1940) tot en met 15 augustus 1945 (het einde in de oost) gegraveerd. De eerste krans in 1995 werd gelegd door de toenmalige burgemeester Ralph Pans.

Zijn opleiding deed Smink, geboren in 1967 in Heumen, aan de Hogeschool voor de Kunsten in Arnhem. Daar heeft hij zich ook gevestigd. Behalve het maken van monumenten is hij ontwerper, beeldhouwer en omgevingskunstenaar. Zijn werk is in talloze gemeenten van ons land terug te vinden.

In de bestrating zijn sommige tegels gegraveerd. Vooralsnog houd ik deze ‘tekeningen’ voor fossielen. Ver voor de drooglegging van het IJsselmeer/Zuiderzee is dit gebied al ‘droog’ geweest. Trokken er jagers achter het verdwijnende ijs aan over de moerassige bodem. Diverse archeologische vondsten zijn er op dit gebied al in Flevoland gedaan. Maar of dit daadwerkelijk een verwijzing hiernaaar is? Het is mij nog niet duidelijk. Het kan ook zomaar bij De Dolfijn horen. Ik ga verder zoeken.

Werk van Jan Snoeck heb ik in de loop der jaren herkennen aan zijn aparte vorm. Deze beeldhouwer, geboren in 1927 en overleden in 2018 in Den Haag, werkte aanvankelijk met steen, hout en brons. Maar daarna vooral met keramiek. In 1979 werd Samenspraak geplaatst op de Markt. En dat was voor mij tevens de kennismaking met zijn kunst. Het Gezin zoals het ook wordt genoemd werd door hem op ware grootte geboetseerd. Maar ze waren te groot om in een keer in de oven te kunnen worden gebakken. Snoeck gaf op de drogende ei de inkepingen voor de snijplekken aan. Ieder deel kreeg een eigen nummer, die voor een bepaalde kleur stond. Het geheel werd bij Structuur in Den Haag gesneden en bij 1170 graden Celsius gebakken. Bij Zuliani Kunst en Terazzo in Zoetermeer werden de onderdelen tegen een betonnen ondergrond in elkaar gezet en de voegen gedicht. Een paar jaar, na een grote renovatie van het plein, kreeg de groep een nieuwe plek op het plein.

Schuin hiertegenover is aan Markt 4 aan de Kerkgrachtzijde een muurschildering gemaakt door Gijs Frieling, die zijn De ideale stad hier heeft verwezenlijkt. Voor mij is dit het laatste onderwerp van deze aflevering. Frieling is een kunstschilder, die niet alleen op doek schildert, maar ook plafondschilderingen maakt en muurschilderingen zoals dit werk in Almere Haven. Hij is in 1966 geboren en volgde de Rietveldacademie en de Rijksakademie, beide in zijn geboortestad Amsterdam. Zelf gaf hij les aan het Rietveld, het Sandberginstituut en Ateliers’63. Tussen 2006 en 2010 was hij directeur en hoofdcurator van het kunstenaarsinitiatief W139 in Amsterdam. Zijn vader was al vroeg betrokken bij de bouw van Almere en in 1980 verhuisde het gezin naar Haven.

Alleen

 

zo in het begin

van die lege polder

trok menigeen er ras

doorheen

 

zo saai zo doods

die eindeloze verte

dit was een plek om snel

weer te vergeten

 

de eerste huisjes

het hofje en de straat

twee mensen en al vlot

ook nog een kind

 

vanaf dat begin

de groei niet meer te stuiten

het stel krijgt rap

uitbreiding

 

alleen is maar alleen

de kern van alles

is de Haven en vlug

wordt dit een stad

 

Opa IJsbeer

 

Verantwoording

1.       Inleiding – eigen informatie

2.       Kerkgracht – Flevolanderfgoed.nl

3.       Kerkgracht – haven.almere.nl –

4.       Kerkgracht – Wikipedia – haven.almere.nl – flevolanderfgoed.nl

5.       Kerkgracht – haven.almere.nl

6.       Marktbrug – flevolanderfgoed.nl – stichting RKD

7.       Marktbrug -

8.       Markt – wikipedia.nl – flevolanderfgoed.nl’

9.       Kerkgracht -   murals-inc.com - mistermotley.nl