Deel 135

Winterswijk 2

Woensdag 29 december 2021

Van 2000 tot 2004 was Gerrit Komrij Dichter des Vaderlands. Hij werd in de oorlog in Winterswijk geboren en zijn allereerste gedichtenbundel, met vier gedichten, werd hier in een oplage van tien stuks bij een drukkerij gedrukt. In dit dorp in de Achterhoek werd zelfs een school voor voortgezet onderwijs naar hem vernoemd. In dit tweede deel over Winterswijk wandel ik met mijn oudste kleinzoon langzaam weer terug richting station en laat mij onderweg verrassen.

Op de hoek van de Burgemeester Bosmastraat en de Beukenhorstweg staat tussen enkele heggetjes op het terrein van een accountantskantoor Bundelen. Dit werk van cortenstaal is gemaakt door Richard Braun en is een verwijzing naar het werk op zo’n kantoor. Braun is in 1921 in Maastricht geboren en in 1988 in Winterswijk overleden. In dit dorp zijn enkele van zijn abstracte werken te zien, zoals dit stuk uit 1983. Met zijn bogen en butsen, buizen leeft dit. En als ik dan ook nog een bal erin ontdek, ga ik tevreden verder.

In de omgeving van Winterswijk zijn diverse zwerfkeien gevonden. De grootste daarvan is de Winterswijkse kei, maar wel met een vreemd randje want deze kei is in 1984 in Meddo gevonden. Met zijn omtrek van elf meter en gewicht van ruim 43.000 kilo was het zelfs enige tijd de grootste en zwaarste steen, en elf jaar later overtroffen door een steen uit Rottum. Deze Winterwijkse kei werd gevonden in het Meddosche Veld door boer Overmars. Amateurgeoloog Gerrit Griffioen omschreef de kei, die bestaat uit het Rode Växjö-graniet als volgt. ‘Een ovaalvormig lichaam, aan de ene zijde afgeplat en aan de andere kant een bolle buik.’ Aanvankelijk wilde de vinder de kei door een grondverzetbedrijf in een grote kuil in de akker laten verdwijnen, maar uiteindelijk werd deze vondst tocht waardevol geacht en ligt nu langs de Burgemeester Bosmastraat en wordt omringd door 29 zwerfstenen die hier in het dorp en omgeving zijn gevonden.

Wie de tijd wil nemen voor het bekijken van deze ‘kei van een kei’. zoals die ook wel wordt genoemd, kan dat doen vanaf twee banken van de Winterswijkse Bakkers 1896-1986. Deze banken staan bij de kei opgesteld bij het Oude Raadhuis van Winterswijk.

Op hetzelfde terrein is meer interessants te zien, zoals een paneel van de Dialectkring Achterhook en Liemers, met hierop de tekst van een van de volksliederen, ditmaal geschreven door B.Stegeman (1877-1952). Iets verderop zie ik ook nog een mooie zonnewijzer zoals er wel meer te zien zijn in de openbare ruimtes van dorpen en steden.

Nog steeds op hetzelfde terrein, maar dan aan de Burgemeester Bosmastraat, staat nog een paneel. Deze is gewijd aan Piet Mondriaan. Op dit werk zijn jaartallen met dorpen/steden vermeld die belangrijk zijn geweest in het leven van deze kunstenaar. De Mondriaan-wijzer is gemaakt van gehard glas en staat op de Mondriaan-route door dit dorp. Het is gemaakt door Bert Nijman.

Aan de overkant op de hoek met de Torenstraat staat Drie wachters. Dit kunstwerk komt uit 1992 en is gemaakt door Judith Braun, over wie ik het ook al bij de eerste aflevering van Winterswijk heb gehad. Deze in Hilversum geboren beeldhouwster studeerde in 1991 in Enschede af en vestigde zich in 1990 in Wezupebrug. In 2002 vertrok zij naar het Franse Boissieres. De beeldengroep wordt wel in verband gebracht met Plato, cq de ideale staat. Maar ook met toezichthouders op de gang van zaken en vooral de financiële kant. Omdat het is geplaatst in 1992 zou Braun dus voorspellende gaven hebben gehad.

Monument voor de gevallenen uit 1945 is een indrukwekkend natuurstenen beeld van een vrouw met een bloem in haar hand. Op de sokkel is een plaquette van impala-graniet aangebracht. Rond het beeld staan gedenkplaten uit hetzelfde materiaal met oa de namen van slachtoffers, maar ook een davidster en een geknakte bloem. Op de plaquette staat: Aan de gesneuvelden van Winterswijk 10-14 mei 1940 en aan de plaatsgenoten die zijn omgekomen door de hand van de bezetter 1940-1945.

Op de centrale plaat staat een passage uit de bijbel: ‘Zion strekt haar handen uit Niemand is er die haar troost.’ Het monument is van Gerrit Bolhuis (1907-1975) uit Amsterdam.

Aan dit plein zit op het Oude Raadhuis een mooie gevelsteen met daarop het Wapen van Winterswijk. Voor mij een mooie toevoeging aan de wandeling door deze gemeente. Het wapen dateert uit 1811 toen Winterswijk zelfstandig werd en is afgeleid van een vaandel uit 1748. Hierop stond al een hond. Het oorspronkelijke wapen werd door de Hoge Raad van Adel in 1816. De springende hazewindhond heeft een halsband om. Het wapen heeft aan de bovenzijde een markiezenkroon met vijf bladeren. Het officiële wapen werd in 1954 aangepast.

Gerrit Bolhuis is de maker van het Monument van Riek. Hij ging naar de Kunstnijverheidsschool Quellinus en ging daarna naar de RRijksakademie van beeldende kunsten in Amsterdam, waar hij onder andere les kreeg van Jan Bronner. In 1934 won hij de Prix de Rome en met het jaargeld daarvan ging hij met zijn echtgenote, de kunstenares Annetje Meijs naar Rome en Parijs. Na drie jaar keerde hij terug in Amsterdam. Bij zijn terugkeer meldde hij zich als lid van de Nederlandse Kring van Beeldhouwers en werd afgewezen. Dit leidde tot het ‘Bolhuis-incident.’ Na de Tweede Wereldoorlog maakte hij diverse oorlogsmonumenten.

Het monument werd op 5 mei 1955 onthuld. Het standbeeld werd aanvankelijk op een gemetselde poort geplaatst en is in 2005 gerenoveerd. Aan de zijkant staat de tekst ‘De vijand weerstaan.’ Op een plaquette Op een plaquette zijn dichtregels van de Winterswijkse dominee Fred Zwaal: ’t Geloof heeft haar gedragen, de liefde gaf haar kracht, de hoop deed niet versagen, tot redding was gebracht’.

Op het bronzen beeld staat Helena Kuipers-Rietberg met een hert, het symbool van vervolgden. Samen met haar man zette zij een netwerk op van onderduikers. Uiteindelijk moesten zij zelf ook onderduiken (in Bennekom), maar werden verraden door Miep Oranje. Via Vught kwam Riek in Ravensbrück terecht, waar zij medegevangenen tot steun was. Eind 1944 overleed zij, verzwakt door ziekte.

Het wordt tijd om te vertrekken. In het station op een gevel bij het eerste perron zie ik een mooie steen en die zet ik als slot op de plaat. De Sjofar is een bronzen plaquette uit 2010 ter herinnering aan de Joden die vanuit Winterswijk zijn weggevoerd. Maakster is Jip Wijngaarden. Deze actrice en kunstschilder is in 1964 in Amsterdam geboren. Haar grote doorbraak was de rol van Anne Frank, die zij in 1989 speelde. Anne Frank heeft haar altijd bezig gehouden en speelde ook een rol in haar schilderwerk. Sinds 2003 woont zij in Frankrij en gebruikt de naam Yanneke.

 

geen weg terug

 

weg ver weg gestopt

en nee geen weg terug

maar afgetobd

 

geknoet steeds verder

en geen beschermer

laat staan de herder

 

o heremetijd

een gat in ons bestaan

en tranen van spijt

 

herinneringen blijven

een beeld een monument

maar ook zij die kijven

 

Opa IJsbeer

 

Verantwoording

1.       Inleiding - Wikipedia

2.       Beukenhorstweg – Stichting RKD –

3.       Burgemeester Bosmastraat – devijftigpluskrant.nl

4.       Burgemeester Bosmastraat

5.       Beukenhorstweg

6.       Burgemeester Bosmastraat – Collectiegelderland.nl

7.       Burgemeester Bosmastraat – Wikipedia – monumentenbelangenwinterswijk.nl

8.       Mevrouw Kuipers-Rietbergplein – 4en5mei.nl/oorlogsmonumenten – Wilipedia

9.       Mevrouw Kuipers-Rietbergplein – Wikipedia

10.     Mevrouw Kuipers-Rietbergplein – Wikipedia – 4en5mei.nl/oorlogsmonumenten

11.   Station - Wikipedia