Deel 131

Amsterdam Vondelpark

Woensdag 1 december 2021

Het Amsterdamse Vondelpark werd in 1865 geopend als het Nieuwe Park en werd door de bevolking al snel het Wandelpark genoemd. Het is aangelegd in een gebied met moeras en weilanden. Twee jaar na de opening wordt er een beeld geplaatst voor de Amsterdamse dichter Vondel. In 1880 kreeg het park officieel de naam Vondelpark. Het park is ontworpen door de architect Jan David Zocher. Zijn zoon Louis Paul ontwerpt het laatste deel van het park, dat in 1877 wordt geopend. Het oorspronkelijke ontwerp is grotendeels overeind gebleven.

Op een zomerse dag in 2019 wandel ik door dit park en voel de glimlach op mijn gezicht breder en breder worden bij het kijken en bewonderen van Teun de Jager. Voel mezelf ook een beetje jager, maar mijn jacht gaat gepaard zonder hond aan mijn voeten en mijn geweer is mijn gsm en soms een fotocamera. Een totaal andere camera dan de Camera Obscura van Nicolaas Beets, die zijn jager in de omgeving van Schoorl met zijn Veldin wandelde.

Jan Bonner won in 1914 een wedstrijd die was uitgeschreven voor het maken van Hildebrand-monument in Haarlem. Onder het pseudoniem Hildebrand schreef Beets zijn boek met diverse figuren. In 1948 waren de beelden klaar, maar het duurde vanwege het ontbreken van geld nog tot 1962 voor het monument kon worden onthuld. De beelden van Teun, Buikje en al die anderen waren in Frans Euville-kalksteen gehakt en dat was niet goed bestand tegen de weersomstandigheden. De originele beelden zijn gerestaureerd en in 1990 in de beeldentuin van museum ’t Nijenhuis in Heino geplaatst.

Van de gipsen voorontwerpen zijn bronzen afgietsels gemaakt, die op diverse plaatsen zoals onder andere in het Stadswandelpark van Eindhoven zijn terechtgekomen. Daarover heb ik in een eerdere aflevering al geschreven. Amsterdam kocht Teun de Jager en zette hem in het Vondelpark.

De oprichters van het park zijn in 1939 geëerd met een stenen bank. De bank was ontworpen voor het Rosarium 1936 en bestond uit zeven zitelementen. Op de rugleuning waren ze versierd met vijf bolvormige ornamenten, die zijn verdwenen. De zeven zitelementen kwamen ook terug in de versie uit 1960. De bank werd in 2010 door Geert Lebbing aangepast met een rugplaat van cortenstaal met daarin gegraveerd de namen van de oprichters.

De zitelementen van 1960, inclusief gravering van namen, zijn door Lebbing weer gebruikt. Die tekst is nauwelijks meer leesbaar en bovendien deels door graffiti bedekt. Aan de onderzijde van de huidige bank is een stalenrand gekomen waarin eveneens een tekst is gegraveerd.

Wat ik doe met houtzaagkunst als ik het tegenkom? Soms vastleggen in een foto en soms negeren. Ditmaal vond ik de vondst om de stam van een boom te ondersteunen door een ander stuk natuurhout prachtig gevonden. Het is misschien niet het allermooiste houtzaagwerk, maar de creativiteit wil ik graag belonen.

U, nu! is niet alleen een podium in het Vondelpark, maar tevens het kortste gedicht van Joost van den Vondel. Hij schreef deze tekst in 1620 in depressieve toestand. Het podium wordt zo nu en dan gebruikt voor straatpoëzie, voor mensen die plezier hebben om hun werk aan voorbijgangers door te geven. Voor een muzikant die in de openbare ruimte zijn werk wil laten horen. Maar het is ook een alternatieve zitbank voor de bezoekers van dit park.

De Vondelfontein is een drinkfontein die door Luigi Prins van de Cobraspen Groep in 2009 is geschonken. De fontein is de vervanger van de drinkwaterfontein die door Pierre Cuypers was ontworpen en van 1873 tot 1947 in het park stond. Dat was de Van Eeghenfontein, met als bijnamen het Roomse fonteintje en Kraantje Lek. Op initiatief van de Vereeniging Vrienden van het Vondelpark is de huidige fontein gemaakt, die is ontworpen door architect Jan Willem Walraad. Zijn architectenbureau is gevestigd in Rotterdam. Walraad gebruikte voor zijn ontwerp oude foto’s van de vroegere fontein.

De Vlaamse beeldhouwer Louis Royer (Mechelen 1793–Amsterdam 1868) heeft het ontwerp van het beeld van Joost van den Vondel gemaakt dat in het park staat en onderdeel is van het Vondelmonument. Het beeld is bij Enthoven in Den Haag gegoten. Het beeld zelf is door Jean Theodore Stracké (1817-1891) vervaardigd. Het dagblad De Tijd was lovend over het ontwerp. ‘Hij wist voornamelijk een helderen blik aan het scherpe oog van den gevierden Vondel te geven en de rustige en natuurlijke plooijen van den mantel, die den schouder van het beeld bedekt, in zoo schoone harmonie te brengen met de levendige vrouw aan het eind dat over zijn linkerarm is gehangen. Het is een waarlijk meesterstuk waarop de heer Royer trots mag zijn.’

De hoge sokkel is een ontwerp van architect Pierre Cuypers, de man die dus ook de oude Vondelfontein heeft ontworpen en vlakbij in de door hem ontworpen Vondelstraat woonde. Aan de voet van de sokkel zitten vier engelen, gemaakt uit zandsteen. Die engelen symboliseren treurspel, hekeldicht, leerdicht en poëzie. Die engelen zijn het werk van Jean Hubert Lauweriks (Antwerpen 1819-Kerkrade 1869). Lauweriks was van 1854 tot 1865 ‘eerste beeldhouwer’ van het Atelier Cuypers-Stoltzenberg in Roermond. Samen met Cuypers en hun gezinnen verhuisde Lauweriks in 1865 naar Amsterdam.

Omstreeks Kerstmis 1982 werd het beeld van Vondel onthoofd door krakers die wilden protesteren tegen de ontruiming van een gekraakt pand op Vondelstraat 36. Op de sokkel stond geschreven: ‘Vondel 36, geen huidenstraattruc, onrecht.’ In januari 1983 dook het hoofd op bij het gebouw van de Hoge Raad in Den Haag. De restauratie van het beeld werd gedaan door klokkengieterij Koninklijke Eijsbouts in Asten. Omdat de borstkas was ingedeukt moest die worden opgerekt. Het hoofd werd weer op de romp gelast en de groen uitgeslagen buitenkant schoongemaakt. In november 1983 werd het beeld van Van den Vondel weer op zijn sokkel geplaatst.

De Antilliaanse kunstenaar Nelson Carrilho is in 1953 geboren op Curaçao en verhuisde in 1964 naar Nederland. Carrilho studeerde in 1980 af bij Artibus in Utrecht. Hij heeft een kritisch oog voor de maatschappij en becommentarieert wantoestanden via zijn kunst, waarmee hij veel mensen weet te raken. Soms gaat dat gepaard met bijtende humor.

In het Vondelpark staat het antiracisme monument Mama Baranka, moeder aarde. Dit beeld uit 1984 is een verwijzing naar de moord op de jonge Kerwin Duinmeijer door een skinhead. De vijftienharige Duinmeijer werd in 1983 in de Damstraat neergestoken door een toen zestienjarige jongen. Na een bezoek met enkele vrienden aan een snackbar raakte hij verzeild in een ruzie met twee skinheads die racistische taal uitten. Een van hen stak de Antilliaanse jongen neer omdat hij ‘vies’ zou hebben gekeken. De neergestoken Duinmeijer vluchtte naar de Dam, een taxichauffeur weigerde hem mee te nemen, een tweede chauffeur verleende eerste hulp en regelde een ambulance die na twintig minuten arriveerde. Duijnmeijer overleed kort na aankomst in het ziekenhuis door bloedverlies.

De dader werd door de rechter tot opname in een kliniek tot minimaal zijn 21^ste jaar veroordeeld en kwam in 1988 vervroegd vrij. Hij werd vijf jaar later vanwege een geweldsmisdrijf voor vijf jaar veroordeeld. In 2012 heeft de dader zich vermoedelijk zelf van het leven beroofd. Ieder jaar wordt op 20 augustus, de geboortedag van Kerwin Duijnmeijer, een herdenking gehouden die begint op de Dam en eindigt in het Vondelpark. Frank Boeijen schreef naar aanleiding van de moord het nummer Zwart Wit, de fictieve film Skin is gebaseerd op de moord en richt zich op de achtergronden van de dader. In Diemen is een straat naar Kerwin Duijnmeijer genoemd en die kreeg later de naam Kerwin Lucasstraat, de echte naam van Kerwin, die de naam van zijn pleegouders gebruikte.

In 1942 is Jongen aan de wandel gemaakt door Hildo Krop (1884-1970). Dit werk staat in een nis van de brug van de Van Baerlestraat die het Vondelpark doorsnijdt. Deze beeldhouwer met communistische denkbeelden heeft ook een Meisje aan de wandel gemaakt en werkte jaren als stadsbeeldhouwer van Amsterdam.

In het Vondelpark is nog wel meer te zien, maar ik sluit af bij de ingang van het park bij de Stadhouderskade met het standbeeld Stedemaagd. Vanaf 1883 staat dit beeld op de middelste pijler van het toegangshek. Het beeld is gemaakt door Friedrich Schierholz (1840-1894) en staat symbool voor de stad Amsterdam. Met haar rechterhand nodigt zij wandelaars uit om het park in te gaan. Met haar linkerhand houdt zij een schild vast met daarop het wapen van Amsterdam. Het originele beeld is in 2009 weggehaald en een jaar later vervangen door het kopie dat door restauratieatelier Ton Mooy is gemaakt uit Bentheimer zandsteen. Het originele beeld, dat vervallen en beschadigd was, is in 2014 op een sokkel geplaatst aan de Koenenkade en heet nu Stedenmaagd Amsterdamse Bos.

 

maak het aaibaar

 

de haat heeft hem geveld

niet de ruzie tussen mensen

maar de gekte in het hoofd

die zijn leven beslechtte

 

de gedachten zijn vrij

maar uitgesproken woorden

kunnen kwetsen en staan

los van elkaar vermeld

 

sta op in vredestaal

verander in een apostel

en maak het aaibaar

het leven is immers te kort om

 

Opa IJsbeer

 

Verantwoording

1.       Inleiding – amsterdam.nl –

2.       Bonner – dbnl.org – buitenbeeldinbeeld.nl

3.       Bank – inhetvondelpark.nl

4.       Houtzaagkunst

5.       Podium – historiek.net

6.       Walraad – wikipedia – walraad.com

7.       Royer – wikipedia

8.       carrilho – kunstbus.nl - wikipedia

9.       Krop – wikipedia

10.     Schierholz - wikipedia