Deel 107

Lelystad Haven

Woensdag 16 juni 2021

Het werkeiland Lelystad is het oudste stukje van Oostelijk Flevoland en behoort tot de wijk Lelystad-Haven. De inpoldering van dit deel van de provincie Flevoland werd in 1950 gestart vanaf dit werkeiland dat midden in het IJsselmeer is gesitueerd. Voor de dijkbouwers en polderwerkers werden op dit eiland barakken gebouwd, die vanaf 1951 als huisvesting dienden. Toen de dijken waren gesloten en het nabijgelegen gemaal De Wortman in gebruik was genomen, viel de polder droog. De aanvankelijk houten barakken werden in 1952 en 1953 vervangen door stenen woningen, het Stenen Kamp. In 2007 zijn deze woningen gerenoveerd en geschikt gemaakt voor permanente bewoning.

Deze aflevering begint op het werkeiland. De straten hadden aanvankelijk geen namen. Op de huidige Sluisstraat staat het bronzen Tors, op een sokkel van betonblokken. Dit beeld, ook wel Torso genoemd, is in 1980 geplaatst dankzij de toenmalige percentageregeling beeldende kunst.

Aanvankelijk heeft dit werk van Adri van Rooyen gestaan bij de Waterwijzer. Toen dit in 2012 is gesloopt is het beeld verplaatst naar de huidige locatie. Van Rooijen is in 1936 geboren in Amsterdam en 25 jaar betrokken geweest bij de restauratie van de Oude Kerk in Amsterdam. Met dit werk vestigt hij de aandacht op het lichaam van de mens, zonder armen, benen en hoofd.

Langs de Pioniersstraat kom ik iets verderop Dukdalf tegen. Dit is een replica van de in 1949 geplaatste eerste meetpaal, de dukdalf. De replica is gemaakt door de Beens Groep, die ooit ook betrokken was bij de inpoldering. Het plaatsen van de meetpaal in 2009 is het initiatief van Ed Voigt. ‘Dit is het enige historische plekje van Lelystad. Daar moet je zuinig op zijn’, zegt Voigt bij de onthulling.

Paul Gregoire maakte het Gevelreliëf gemaal Wortman, dat aan de sluiszijde van dit gemaal hangt. Deze kunstenaar heeft ook reliëfs voor het monument op de Dam in Amsterdam gemaakt en een serie van zijn werk heb ik in een eerdere aflevering van Rijen laten zien.

Dit reliëf is uit 1956, aan dezelfde muur is nog een kleiner werk te zien.

Ook de zuidoostgevel is versierd, ditmaal met gevelwerk van Gerard van Remmen. Deze in 1920 in Den Haag geboren en in 1994 in Voorburg overleden kunstenaar maakte niet alleen beelden, maar werkte ook als medailleur. Van beton maakte hij voor architect Dirk Roosenburg, ontwerper van Wortman, drie reliëfs vlnr land met kanalen, molens en hooischelven – een beboste polder met een meeuw en golven – een zeilboot op de zee.

Tevens is op het gemaal een gedicht uit 2010  te lezen van Niels Blomberg, woonachtig in Almere. Blomberg is door het waterschap aangesteld als waterdichter.

Ik vervolg mijn route naar Saerdam waar ik Ariadne zie staan. Dit beeld uit 1982 heeft eerst een plaatsje aan Maerlant bij de Waterwijzer gekregen en is gemaakt in opdracht van de Rijksgebouwendienst. In 2012 is het op de huidige plek gezet. Ariadne is een vrouw uit de Griekse mythologie en is door Nynke Schepers knielend afgebeeld.

Schepers is in 1935 in Maracaibo (Venezuela) geboren en heeft les gekregen in Geneve en Amsterdam. Behalve beelden maakt zij ook medailles en aquarellen. Heeft les gegeven aan de Rijksakademie in Amsterdam. ‘Mijn beelden zijn mijn biografie’, zegt zij. Het maken van penningen en beelden in brons doet zij met veel plezier, ‘maar mijn hart ligt bij steen. Hier is het ‘t werken van buiten naar binnen toe dat de spanning geeft, omdat je vooral bij de grote lijnen en vormen moet blijven. Het blonde van kalksteen geeft een extra dimensie.’

Werk van Henk Hofstra kom je in de hele wereld tegen, dus waarom ook niet in Lelystad? In 2010 is hier zijn polyester Boven Water geplaatst. Hofstra kreeg opdracht om het imago van de gemeente een beetje op te beuren. Op een blauw plein van 1500 vierkante meter, onderdeel van het kunstwerk, helpt hij Lelystad het hoofd boven water te houden.

Aanvankelijk is het de bedoeling dat het beeld slechts tijdelijk op het plein bij Bataviastad zal staan. Maar bij de onthulling door burgemeester Margreet Horselenberg en Edsilia Rombley meldt de kunstenaar dat zijn object met een hoogte van 7,5 meter onderdeel van de Lelybaan blijft.

Op zeventienjarige leeftijd verliet Hofstra zijn Friesland om bij Artibus in Utrecht te gaan studeren. Na een jaar verruilde hij de opleiding voor Minerva in Groningen, waar hij ook afstudeerde. De in 1952 in Terwispel geboren Hofstra is bekend van zijn grote projecten, maar ook zijn schilderijen gaan de gehele wereld over.

De Lelybaan komt uit op het Bataviaplein, waaraan Bataviastad ligt. Ik neem een rustpauze tussen de kiel van een schip, althans wat ervan over is. In de voormalige Zuiderzee zijn talloze boten vergaan, van vrachtvaarders tot vissersschepen. Grote en kleine bootjes. Bij het droogvallen en het bouwrijp maken van de grond zijn talloze restanten gevonden. Sommige zijn opgegraven voor archeologisch onderzoek en andere weer door de zeebodem bedekt.

Op hetzelfde plein staat het beeld Ir Cornelis Lely. Als naamgever van Lelystad kon het niet anders dan dat er een beeld voor hem zou komen. Dat werd gemaakt in opdracht van de Rijksdienst van de IJsselmeerpolders en aan de gemeente geschonken. Het werd op 20 september 1984 onthuld door minister Smit-Kroes in het centrum, bij de Spaanse trappen op het Agorahof. In verband met de herinrichting en sloop van het plein werd het in 2000 weggehaald en opgeslagen. In 2002 kreeg het een plekje op de Zuil van Houweligen, iets waar de maker Piet Esser radicaal tegen was. Hij sloot een compromis voor een half jaar, het werden tien maanden. ‘Mijn beeld is niet bedoeld om van een grote afstand bekeken te worden en heeft dan ook geen enkele decoratieve werking’, meldde Esser in een brief aan de Flevopost. Lely kreeg enige tijd een plaatsje in de hal van het Stadhuis en kreeg vervolgens een plekje op het Bataviaplein.

Met Bakens van Lelystedeling Jeroen Stok sluit ik deze aflevering af. Deze in 1959 in Rotterdam geboren kunstenaar studeerde techniek aan de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten in Den Haag, ging daarna naar de Haagse Vrije Academie en vervolgde zijn kunstopleiding aan het Art Department van de MIV University in Iowa. Stok werkt vooral met rvs. Zijn vijf bakens, uit 1991, die bij de Houtribweg staan zijn hier ook van gemaakt in opdracht van de Vereniging Vrienden van Nieuw Land.

De bakens verschillen van hoogte, in de driehoeken hangen beweegbare platen die zich richten naar de wind. Zoals al eerder gememoreerd hebben veel kunstwerken in Lelystad een andere locatie gekregen en ook deze objecten staan niet meer op hun oorspronkelijke plek bij museum Nieuw Land, maar zijn verplaatst naar de groenstrook bij Bataviastad.

 

het leven van ooit

 

bij het droogvallen

van de Zuiderzee

komen zij als staken

boven het water

 

wrakhout is het

brak water is het

de zee geeft terug

wat het ook neemt

 

alleen het leven

is weggegleden

het leven van ooit

komt nooit meer terug

 

Opa IJsbeer

 

Verantwoording

1.       Inleiding – wikipedia

2.       Sluisstraat -flevolanderfgoed.nl

3.       Pioniersstraat – flevopost.l

4.       Houtribweg – wikipedia – waterschap Zuiderzeeland – flevolanderfgoed.nl

5.       Saerdam – flevolanderfgoed.nl – nynkeschepers.nl

6.       Lelybaan – hjhofstra.nl – wikipedia

7.       Bataviaplein – archeologiedagen.nl

8.       Bataviaplein – flevolanderfgoed.nl

9.       Houtribweg – jeroenstok.com – flevolanderfgoed.nl