Deel 96

Amsterdam Centrum 2

Woensdag 31 maart 2021

De vorige aflevering over Amsterdam Centrum ben ik gestopt op het Rokin. Die naam dateert al uit de zestiende eeuw toen het als Ruck-in werd gemeld als een kade aan de westzijde van de Amstel net ten zuiden van de Dam. Sinds de zeventiende eeuw wordt het water daar soms Rokin genoemd. De Amstel tussen het Spui en de Dam is tussen 1933 en 1936 gedempt. In het overgebleven water meren tegenwoordig rondvaartboten af. Terwijl trams bovengronds af en aan rijden is er onder de grond een metrostation gebouwd.

Deze aflevering begin ik voor boekhandel Scheltema aan het Rokin. Hier is in 2017 een 27.000 kilo zwaar kunstwerk geplaatst, gemaakt door Mark Manders in opdracht van de gemeente Amsterdam. Het object maakt deel uit van de herinrichting van de binnenstad. Rokinfontein bestaan uit twee ruw afgewerkte hoofden die ieder een andere kant uitkijken. De hoofden zijn zo gestileerd dat ze beschadigd lijken.

Onder het kunstwerk is een waterreservoir geplaatst en bevinden zich de filters en pomp. Het water van de fontein stroomt tussen de twee koppen naar beneden, maar in alle eerlijkheid zelf heb ik de fontein nog nooit zien spuiten. Niet zo heel gek want het systeem was niet geheel waterdicht waardoor de fontein (tijdelijk) buiten werking is gesteld.

In de opdracht om een fontein te maken die er ook mooi uitziet als er geen water stroomt is Manders wel geslaagd. Werk van Manders, geboren in 1968 in Volkel is al diverse keren beloond. Behalve sculpturen en installaties maakt hij ook korte films. Werk van hem is door talloze musea aangetrokken.

Iets verderop, bij de Langebrugsteeg, staat op een brug een amazone. Het is niet zomaar een dame op een paard, maar het betreft de nog jonge Koningin Wilhelmina. Het beeld is in 1972 door Koningin Juliana onthuld. De reacties op het beeld waren zeer lauw. ‘Nou, ik vond de kritiek wel terecht, het is geen meesterwerk geworden. Maar het is vooral ondoenlijk om met eigen financiële middelen op die schaal te werken. Je kunt zoiets alleen in opdracht doen. Zou men mij nu weer vragen voor een paard van dat formaat, dan zou ik mensen doorsturen naar Arthur Spronken. Die doet al tientallen jaren paarden en is daar veel geschikter voor’, vertelde de maakster Theresia van der Pant in 1989 in een interview in Het Vrije Volk.

Van der Pant, geboren in 1924 in Schiedam en overleden in 2013 in Amsterdam, is overigens wel bekend geworden als beeldhouwster van dieren. ‘Dieren wekken geen schroom op, er is geen verlegenheid.’ De fraaie vormen van dieren hebben haar altijd aangetrokken. Vogels, dolfijnen en zeehonden, maar geen mensen. ‘Ik houd veel van mensen, maar ik beeldhouw niet graag naaktfiguren. Er is weinig verschil tussen het ene naakt en het andere en dan in dat koude Nederland, nee. Kleding inspireert me al helemaal niet. Dus als ik mensen uitbeeldde, waren het portretten.’

Daar waar het Rokin overgaat in het Muntplein op de hoek met de Amstel staat aan het water Vrouwe Fortuna van de Amsterdamse stadsbeeldhouwer Hildo Krop, van wie ik al heel wat werk heb laten zien. Voor dit beeld uit 1948 is dit alweer de derde locatie. Aanvankelijk stond dit op de borstwering van het Rokin bij de Langebrugsteeg, maar daar moest Vrouwe Fortuna in 1972 wijken voor het hiervoor besproken beeld van Koningin Wilhelmina. Hierna werd het naast de Munttoren op de Singelbrug geplaatst. Omdat er een snoep- en frisdrankenkraam voor stond ,zag bijna niemand dit beeld meer en kon het in de nacht van 13 op 14 januari 1989 worden gestolen. In de zomer van 1989 werd het ontdekt bij een Brusselse antiquair. In november van dat jaar werd het op de huidige plek aan de overkant van het plein bij de Amstel gezet. Niet meer op de kalkstenen voet met dolfijnen, want die is nog aan de borstwering van de Singelbrug te vinden.

De Lieverdjes is de bijnaam van de voormalige profvoetbalclub FC Amsterdam. Die ontstond in 1972 uit de fusie van Blauw-Wit en DWS. In 1974 sloot De Volewijckers zich erbij aan. Toen de club in 1978 uit de eredivisie degradeerde liet de aanhang de ploeg in de steek. Het Olympisch Stadion, de thuisbasis, werd in 1980 ingeruild voor het bijveld van het stadion. Helpen deed dat niet meer. In 1982 werd de club opgeheven.

Aan het Spui staat Het Lieverdje van Carel Kneulman. Die benaming is afkomstig van Henri Knap die in een column in Het Parool schreef over een klein straatschoffie dat allerlei streken uithaalde maar het goed bedoelde. De reacties waren zo positief dat hij vaker een verhaal verzon met als hoofdpersoon ’t Lieverdje. In het middelpunt van de jaren zestig werd het beeld het middelpunt van protest. Anderhalf jaar heeft er op het Spui een gipsen exemplaar gestaan. Dat werd gestolen. Door een donatie van fabrieksfabrikant Hunter Cicarette Company uit Eindhoven kon er in 1960 een bronzen beeld komen. Voor de anti-roker Robert Jasper Grootveld, met Roel van Duijn en Luud Schimmelpennink een van de oprichters van Provo, was dit aanleiding om tegen de tabaksindustrie te protesteren.

Aan het eind van het Spui bij de Singel staat sinds 1977 op een betonnen sokkel het bronzen Vrouw met stola van de beeldhouwer Pieter d’Hont. Hij was de officieuze stadsbeeldhouwer van Utrecht en veel werk van hem is daar terug te vinden. Dit beeld heeft ooit deel uitgemaakt van een beeldenroute en is door H. Drijfhout en Zn’s Edelmetaalbedrijven na afloop aan de stad Amsterdam geschonken. Voor de dame heeft de tweede echtgenote van D’Hont model gestaan, maar ook zijn er bronnen die zeggen dat een jaargenote uit zijn opleiding het model is geweest. Van Vrouw met stola zijn zes exemplaren vervaardigd in 1957 met een hoogte van 59 centimeter. In 1966 kwamen er nog vijf bij van 116 centimeter, waaronder dit beeld.

Aan de Vijzelstraat 32 staat het gebouw De Bazel. Aan de buitenzijde van het pand zijn diverse kunstwerken te zien. Op een hoekgevel bevindt zich Handel en Nijverheid in 1925 gemaakt door Lambertus Zijl. Dit gebouw is een ontwerp van architect Karel de Bazel en wordt zijn belangrijkste ontwerp genoemd. Drie jaar voor het gebouw werd voltooid overleed hij. De Bazel is het voormalig hoofdkantoor geweest van de Nederlandsche Handel-Maatschappij en sinds 2007 is in het gebouw het Stadsarchief van Amsterdam gevestigd.

De Nederlandse beeldhouwer Joseph Mendes da Costa (1863-1939) maakte voor De Bazel de beelden Insulinde en Europa. Hij komt uit een Sefardisch-Joodse gemeenschap in Amsterdam en werkte als kind als steenhouwer in de werkplaats van zijn vader, waarbij hij hielp met het maken van gootstenen en grafzerken. Hij leerde tekenen aan de Kunstnijverheidsschool Quellinus en later boetseren aan de Rijksschool voor Kunstnijverheid beide in Amsterdam. Daar leerde hij onder andere Lambertus Zijl kennen.

Insulinde, met haar handen zedig voor het lichaam, staat voor onschuld. Multatuli is de naamgever van het toenmalige Nederlands-Indië dat hij niet alleen de Gordel van smaragd noemde, maar ook Insulinde. Europa vormt de rechterkant van de ingang van het pand. Met de ogen naar de hemel gericht in een afwerende houding. Eveneens het gevoel van onschuld, maar meer afwerend, het niet willen weten.

Al vrij snel na het overlijden van de schrijver en columnist Simon Carmiggelt ontstond het idee om een beeld ter nagedachtenis van hem te maken. De opdracht daarvoor werd aan Kees Verkade gegund en het beeld werd in 1988 onthuld door Ed van Thijn. Op een granieten sokkel werd de man van Kronkels in brons vereeuwigd. Op de sokkel staat Als ik u raden mag: wordt schrijver S. Carmiggelt 1913-1987. Het kunstwerk is geplaatst langs het Kronkelpad in het Eerste Weteringplantsoen, waar hij vlakbij woonde en waar veel van zijn dagelijkse cursiefjes voor het Parool gestalte kregen.

 

Kon ik zitten

 

ach juffrouw

kon ik zitten zoals zij zit

gezeten op haar paard

haar statigheid

een dame

in het gelid

 

nee

het hof zal ik haar

niet maken

maar op dat paard

ik wil graat weten

hoe dat zit

 

Opa IJsbeer

 

Verantwoording

1.       Inleiding – wikipedia

2.       Rokin – wikipedia

3.       Rokin – Het Vrije Volk – buitenbeeldinbeeld.nl

4.       Muntplein – timswings.nl

5.       Spui – mokums.nl – buitenbeeldinbeeld.nl

6.       Singel – vanberkelbeelden.wordpress.com

7.       Vijzelstraat – wikipedia

8.       Vijzelstraat – wikipedia – buitenbeeldinbeeld.nl

9.       Eerste Weteringplantsoen – amsterdam.kunstwacht.nl