Deel 88

Nijmegen

Woensdag 3 februari 2021

Nijmegen is de grootste stad van Gelderland en lag ooit aan de grenzen van het grote Romeinse rijk en vierde in 2005 haar tweeduizend jarig bestaan. De naam is een samensmelting van het Keltische nieuw (novio) en markt (magos). De Romeinen maakten daar Noviomagus van. Het wordt wel de Keizerstad genoemd, vooral vanwege Karel de Grote. Maar zonder de Romeinse keizer Trajanus was de invloed van deze stad aan de Waal mogelijk niet zo groot geweest.

Een korte wandeling door Nijmegen in 2018 begint voor mij bij het Centraal Station. En met mijn camera in de rugtas kan het niet anders dan dat ik terugkom met een serie foto’s van kunstwerken in de openbare ruimte. Maar omdat ik mezelf een poëtische middag heb beloofd, heb ik geen zin noch tijd om overal bij stil te staan. Daardoor geef ik niet thuis bij de plaquette voor de oorlogsslachtoffers, die is geplaatst in het station. Dit eerbetoon zet ik later op de foto.

Binnen in het station, naast de ingang, is een reliëf uit 1955 verwerkt. Herstel en vernieuwing van het station is een werk van Charles Hammes. Deze beeldhouwer is geboren (1915) en overleden (1991) in Hees. Hij woonde zijn hele leven in de ouderlijke woning ‘Laarhoek’ aan de Bredestraat en was de zoon van landschapschilder Chris Hammes. Charles Hammes werd opgeleid door Gijs Jacobs van den Hof en Marcel Wolters en was zelf vanaf 1952 docent aan de Vrije Academie in Nijmegen. In deze stad zijn diverse kunstwerken van hem te zien.

Naast de ingang van het station op het Stationsplein staat Snelheid, Veiligheid, Dienstbetoon. Dit beeld stond aanvankelijk boven de ingang. Het behoort tot een serie beelden van Jo Uiterwaal. Deze Nederlandse beeldhouwer en meubelmaker is in 1897 in IJsselstein geboren en in 1972 in Utrecht overleden. Het bewerken had hij niet van een vreemde, want zijn vader was houtbewerker. Uiterwaal was een leerling van Adrianus Johannes Dresmé en kreeg op de Kunstnijverheidsschool in Utrecht les van Willem van Leusden. In 1933 kwam Uiterwaal in contact met de architect Sybold van Ravesteyn, die veel voor de NS werkte. Omdat Uiterwaal uitvoerde wat Van Ravesteyn vroeg kreeg de beeldhouwer veel opdrachten van hem. Aan en bij het station van Nijmegen is een aantal objecten te zien van Uiterwaal, allemaal gerealiseerd in 1953. Het eerste is dit Snelheid, Veiligheid, Dienstbetoon, in de vorm van drie vrouwen die hiervoor van links naar rechts symbool staan voor het spoor.

De hele serie is gemaakt van chamotte, gebakken klei, en uitgevoerd bij Goedewaagen’s Koninklijke Hollandse Aardewerkfabriek in Gouda. In de nabijheid van dit beeld zijn aan de gevel Twee reliëfs bevestigd.

Een vrouw met een fakkel en een man met een paard. Samen met het voorgaande beeld en de twee volgende maken de reliëfs van Uiterwaal deel uit van de Opbouwroute waarmee de gemeente Nijmegen laat zien dat er na de oorlog hard is gewerkt om de stad weer aanzien te geven.

Twee geknielde figuren op de façade van het station staan voor de bosrijke (links) en waterrijke (rechts) omgeving van Nijmegen. Ook in deze beelden is weinig terug te vinden van het werk uit zijn beginperiode toen hij nog les kreeg van Van Leusden. Uiterwaal ontwikkelde in die periode een kubistische stijl van beeldhouwen. De broers Uiterwaal kwamen in die tijd ook in contact met Gerrit Rietveld, met wie er nog meubels zijn gemaakt. Tijdens en mede door de crisis in de jaren dertig werd het werk van Jo Uiterwaal commerciëler. Hiermee is ook zijn volgzaamheid naar Sijbold van Ravesteijn, zoals de architect officieel heette, verklaard.

Op de massieve bakstenen toren van het station staat Ruiterbeeld. Dit beeld van Jo Uiterwaal sluit niet alleen dit deel af, maar ook de lange wand van het station waarachter het goederenemplacement en de perrons zijn te vinden. De strakke lijnen van het station van Van Ravesteyn zijn ook in zijn kunstwerken terug te vinden. Zo laat de ruiter een grote vorm van stijfheid zien.

 

Drie op een rij

 

De rails zijn weer hersteld

dit station is gepasseerd

het snelvuur is verteerd

het verhaal mag nu verteld

 

de vrouwen van Nijmegen

hebben zich niet laten lonken

hun moed is uitgeschonken

snelheid kunstig verzwegen

 

de duif heeft vrede gebracht

met klei gebakken door en door

Mariken heeft hen opgewacht

 

Dienstbetoon gaat nooit teloor

want veiligheid is hun kracht

daar staan die vrouwen voor

 

Opa IJsbeer

 

Verantwoording

1.       Inleiding - wikipedia

2.       Stationsplein – wikipedia

3.       Stationsplein (Uiterwaal) – wikipedia

4.       Stationsplein (ruiterstandbeeld) -  Nijmegen, kunst op straat