Deel 76

Spakenburg

Woensdag 11 mei 2020

De naam Spakenburg komt in oude geschriften voor het eerst in de vijftiende eeuw voor. Vanwege de ligging aan de Zuiderzee is het niet zo gek dat de bewoners hun geld vooral uit de visserij haalden. Het is daarom vooral bekend als vissersdorp met een eigen haven. Vanwege de uitbreiding van de vissersvloot tot meer dan tweehonderd boten werd er zelfs een tweede haven (de Nieuwe Haven) gegraven. Een eigen bestuur heeft Spakenburg nooit gehad, daarvoor gingen de bewoners naar Bunschoten, dat stadsrechten kende. Omdat alle registraties in Bunschoten plaatsvonden kregen de Spakenburger vissersboten niet de registratie SP of SB maar BU. De laatste beroepsvisser stopte in 2008. Het is tegenwoordig één gemeente: Bunschoten-Spakenburg. Hier vallen ook de buurtschappen Eemdijk en Zevenhuizen onder. Eemdijk is vooral bekend door zijn pont, de clip De Veerpont van Drs. P is hier opgenomen.

Ik begin mijn beeldenzoektocht met de speurtocht naar Het Vrouwtje van Spakenburg. Ik heb echter de verkeerde dag uitgekozen; in de zomer worden er op vier achtereenvolgende woensdagen Spakenburgse Dagen gehouden en dan verdwijnt dit beeld van Emanuel Houben onder het tentdoek van een marktkraam op het Spuiplein.

Van Houben is bekend dat hij lid was van de rotary Bunschoten-Spakenburg, die ook het beeld aan de samenleving heeft geschonken. Tevens werden er vijftig genummerde exemplaren van het beeld gemaakt en verkocht om de kosten te drukken. Nies van Twillert stond model voor dit beeld dat sinds 1995 op het plein staat.

Net als het vorige beeld is ook de Botterbank van de beeldhouwer Kees Verwey nauwelijks te zien, omdat het bedolven is onder de koopwaar die ervoor en erop staat opgestapeld.

Een poging tot een leuke plaat onderneem ik niet en een dag later heb ik meer succes. Verwey ging in Rotterdam naar de Nutsacademie en in Utrecht naar de Academie voor beeldende kunsten. Hij specialiseerde zich zowel in werken met steen als metaal en is betrokken bij de Stichting Beeldrecht in Amsterdam en bij het Amersfoorts Kunstenaars Genootschap De Ploegh, in de gemeente waar hij woon en werkt. Verder werkte Verwey mee aan de cursus Thuis beeldhouwen, van Teleac. ‘Bij voorkeur werk ik met materialen die strakke vormen mogelijk maken zoals staal, brons, steen. Bij gelegenheid werk ik ook in hout. Meestal geldt dit voor tijdelijke kunstwerken of objecten met een bepaalde gebruikfunctie.’ Soms werkt hij in opdracht zoals bij deze bank, maar altijd volgens zijn eigen filosofie. ‘Ik maak gebruik van de ruimte die ik altijd weer aantref binnen het kader van wensen van de opdrachtgever.’

Aan de rand van de Nieuwe Haven, op de hoek van de Kerkemaat en de Weikamp, staat Wilhelmina, met haar rug naar het water. Dit bronzen beeld uit 1999 is gemaakt door Greet Grottendieck en staat op een sokkel die is gemaakt door Klaas Kok. Het beeld is een herinnering aan de nacht van 14 op 15 mei 1916 toen Spakenburg werd getrokken door een watersnoodramp. De noordwestenstorm zweepte het water op tot 3,5 meter boven NAP. Botters sloegen tegen de kade en het water beukte tegen de vissershuisjes.

Koningin Wilhelmina kwam op 21 januari naar Spakenburg en kreeg te horen dat in die nacht Aartje Vedder was geboren. De koningin bezocht de kraamvrouw, betaalde de wieg en babyspullen en naam Aartje tot petekind. Zijn heette voortaal Wilhelmina Aartje en in het dorp ‘Aartje koninginnetje’. Tussen de koningin en het kind is er tot de dood van Wilhelmina contact geweest. Het beeld kijkt uit naar de plek waar het geboortehuis van Aartje heeft gestaan. Aartje is in 2006 overleden.

Aan de Havenstraat vind ik De Visser, van Hans Kuyper. Deze kunstenaar is in 1955 in Voorburg geboren en woont tegenwoordig in Delft. Hij volgde een studie beeldhouwen en boetseren aan de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten in Den Haag en zette daarna zijn studie voort aan de Kunstacademie San Carlos in Mexico Stad. Omdat hij daar niet met beelden kon werken begon hij te schilderen. Terug in Nederland maakte Kuyper wandobjecten, kleine schilderijen die los lijken te raken van de muur die hun achtergrond vormt. Die tussenstap maakte hem tot de beeldhouwer die hij nu is. De gemeente Bunschoten riep kunstenaars in 1994 op om een beeld te maken dat zou aansluiten bij de geschiedenis van het dorp. Eddy Roos en Carel Lanters werden uitgekozen voor een schetsontwerp, maar hun objecten kregen geen goedkeuring van de plaatselijke adviescommissie. Na de tweede oproep kreeg Kuyper de eer en zijn visser staat nu aan de haven.

De vis in de armen staat symbool voor de dankbaarheid van Spakenburg voor de jarenlange goede vangst. De boot en het huisje verwijzen naar de vissersvloot en de gemeenschap, waarbij de rook uit een visrokerij lijkt te komen. De adviescommissie tekende nog wel bezwaar aan tegen de vis die werd getoond, omdat die niet uit de Zuiderzee lijkt te komen. Maar Kuyper overtuigde de commissie van zijn creatieve vrijheid, waarna het beeld in mei 1998 kon worden onthuld.

Ik wandel terug langs de haven en de kramen en kom bij de Spuistraat. Hier staat het Monument voor de gevallenen. Het monument is ontworpen door Peter Frans Koops en dateert van 1951. Hiermee eert Bunschoten haar 27 gevallenen (militairen en burgers) tijdens de Tweede Wereldoorlog en de politionele acties die daarna volgden in het voormalig Nederlands-Indië. Hun namen zijn op een viertal witte natuursteenplaten vermeld. Deze zijn aangebracht op een gemetselde muur. In het midden van die muur hangt een vijfde steenplaat met daarop een kruis.

 

De bank

 

De rekening gepresenteerd

de botter op het droge

geen platvis in de bun

zolang de ban niet is gebroken

 

Strak staat op de plecht

fier nog steeds de mast

zodra de mist is opgetrokken

mag ook de vlag in top

 

Geen visser haalt de neus op

voor al die vreemde luchten

en ontvluchten is hem vreemd

zo omarmt hij die and’re stank

 

Verantwoording

1.       Inleiding – wikipedia

2.       Spuiplein – wikipedia – VVV Spakenburg

3.       De Ziel – keesverwey.nl

4.       Nieuwe Haven – gemeente Bunschoten – wikipedia

5.       Havenstraat – hkuyper.nl

6.       Spuistraat – 4^en5mei.nl - wikipedia