Deel 30

Leeuwarden

 Een bezoek aan het Natuurmuseum Fryslân in Leeuwarden met mijn oudste kleinzoon combineer ik in 2015 met een kleine wandeling waarbij ik langs diverse beelden kom. Leeuwarden, Ljouwert op zijn Fries en Luwt volgens het Bildts, is de hoofdstad van de Provincie Friesland. Het is de grootste van de Elf Friese steden en ooit ontstaan op terpen aan een inham van de Middelzee. Die terpen lagen bij de riviertjes Ee, Vliet en Potmarge, die in deze zee uitmonden. Het is een stad met geschiedenis en een stad met trots.

Vanaf het station wandel ik via het Zuiderplein naar het Mercuriusplein waar de Mercuriusfontein van Gustov Adolf Bredow staat. De plaatselijke VVV had in 1921 in een Duits vakblad voor beeldhouwers melding gemaakt van een prijsvraag voor het ontwerp van een beeld dat symbool moest staan voor de welvaart van de stad.

De keuze voor Duitsland was een financiële, de VVV dacht daar goedkoper uit te zijn. Het leverde veel kritiek op in eigen land. Ook zijn er geluiden dat het een afdankertje is, dat het bestemd is voor Buenos Aires. De mythe is mede ingegeven doordat Bredow de eerste keuze niet kan leveren. Hij heeft het ontwerp in Duitsland laten uitvoeren door Kirchmair uit Grunsfelt.

De omgeving van de fontein is door de bouw van winkelcentrum Zaailand veranderd. En de fontein is in 2012 herplaatst. Op de voorste sokkel is een naakte liggende man met helmstok afgebeeld (de handel). Op de linker sokkel een naakte vrouw met vis (visserij), op de rechtersokkel een naakte vrouw met sikkel (landbouw) en aan de achterzijde een naakte man met staande stier. Het bassin is uitgevoerd met overloopgaten en in het midden een zuil met daarop een bronzen Mercurius, de god van de handel en de reizigers.

Ik vervolg de route via de Wirdumerdijk en de Sint Jacobsstraat en arriveer op het Hofplein, waar Us Heit mij verwelkomt. Ik heb het dan over Willem Lodewijk van Nassau-Dillenberg, stadhouder van Friesland en begraven in de grafkelder van de Friese Nassau’s in de Grote of Jacobujnenkerk. Hij werd door de Friezen Us Heit genoemd. De Friezen waren zijn kinderen, want hij overleed kinderloos.

Al in 1891 werd er geschreven over de wens voor een beeld voor Willem Lodewijk. Koningin Wilhelmina gaf in 1905 toestemming voor het maken van het beeld. Bart van Hove, professor aan de Rijksakademie van beeldende kunsten maakte een bronzen beeld, waaraan ook werd meegewerkt door Willem Molkenboer, directeur van de Rijksnormaalschool voor Tekenonderwijs. De helm van Us Heit werd op een bijbel aan zijn voeten geplaatst. Voor de onthulling in 1906 waren onder andere koningin Wilhelmina, prins Hendrik en koningin-moeder Emma aanwezig.

Op diverse plaatsen in de stad zie ik bustes en ornamenten aan de muren, in gevels, in nissen zoals aan het St. Anthony Gasthuis, in de Pijlsteeg, waar een plaat van Sint Antonius, gemaakt door Eduard Jacobs aan de muren prijkt.

Na het museumbezoek beland ik in de Prinsentuin, een prachtig park. Achter een fontein staat een vrouwenfiguur in de vijver. In eerste instantie zie ik nog niet dat het hoofdloos is. Het heeft de intrigerende titel Zig Zag meegekregen. Het is een schepping van de beeldhouwster Eja Siepman van den Berg, geboren in Eindhoven. Zij studeerde onder andere bij Paul Grégoire in Amsterdam. Sinds 1972 werkt ze in Friesland. Zij heeft zich gespecialiseerd in torso’s.

Haar creatie uit 1996 is speciaal gemaakt voor de Internationale Vrouwendag. En de titel is ontleend aan de lichte knik in de houding van knie en billen van de torso. Van dit beeld zijn meerdere exemplaren gegoten. Een daarvan heeft in het plantsoen gestaan van de Apollolaan in Amsterdam tijdens ArtZuid 2019 en heb ik in een aflevering over die buitententoonstelling al laten zien.

Het volgende kunstwerk is van Auke Hettema, het Oorlogsmonument Wol forbûke mer forslein, uit 1995. Samen met zijn tweelingbroer Renze studeerde de in 1927 in Leeuwarden geboren Hettema in Amsterdam aan de Rijksakademie van Beeldende Kunsten. Hij begon zijn beeldhouwcarrière na de Tweede Wereldoorlog met het maken van oorlogs- en verzetsmonumenten.

In 1951 werd hij winnaar van de Prix de Rome. Het bronzen beeld is geplaatst op natuursteen en laat twee mannen zien, waarvan de achterste de voorste steunt. De voorste stelt verbijstering en verslagenheid voor, de ander het opkomende verzet en uitzicht op de bevrijding. Hettema wilde hiermee de diverse gevoelens die bij de bevolking leefden weergeven.

Aanvankelijk hadden de mannen in het aangeleverde ontwerp geen gezicht gekregen. Een briefschrijver vond dit niets, waarna Hettema alsnog de mannen hun gelaat heeft geschonken.

Het wordt tijd dat we teruggaan. Het is voor mij slechts een kort beeldend bezoek en er is nog zo veel meer te bewonderen. Vanuit het park loop ik naar het groen van de Wissesdwinger, getrokken door een nieuw beeld, want ook moderne kunst is er volop te zien in Leeuwarden. Het beeld Kunstwacht van Murk van Stralen (Leeuwarden 1935) kan gezien worden in het verlengde van zijn surrealistische en abstracte schilderkunst. Hij werkte vanuit zijn gevoel en zonder een idee te hebben wat hij wil schilderen. ‘Maar als het eerste puntje of streepje is gezet, dan volgen er meer.’ Zoiets kan dagen, weken duren. ‘Maar dan ineens heb je het. Mijn geest neemt het proces dan over en mijn hand is het gereedschap.’

Zijn huis in Franeker is omgebouwd tot zijn museum. De makers van Kunstwacht zijn eigenlijk een aantal leerlingen van de LOM-school aan de Verdistraat, die dit werk in 2006 onder leiding van Murk van Stralen maakten. Het werk stelt een aantal zonnen voor, waarvan de bovenste moet worden gezien als voltooien van de opleiding en het meeste straalt.

Via de Bredeplaats kom ik op het Jacobijnenkerkhof, op de hoek met de AS Levissonstraat staat de Joodse school en het Joods monument, uit 1987, gemaakt uit keramiek, door Kees van Renssen. Deze beeldhouwer en keramist werkte tijdens zijn opleiding aan het Instituut voor Kunstonderwijs in Amsterdam in zijn geboortestad Delft voor de Porceleyne Fles. Het monument is een verwijzing naar de Joodse gemeenschap uit Leeuwarden, die voor een groot deels is uitgemoord. Van de 655 Joodse Leeuwarders hebben er ongeveer honderd de oorlog overleefd. Het monument is een vergrote mezoeza, het kokertje dat met een bijbeltekst door Joden aan hun deurpost wordt gespijkerd. Van Renssen heeft dit beeld samen met zijn echtgenote Hubi gemaakt. Voor de teksten hebben zij tekstflarden uit de administratie van de Joodse gemeente, cijferlijsten van Joodse school en uit notulen van vergaderingen gebruikt.

Via de Wirdumerdijk en de Wirdumerpoortsbrug, van 1939, zijn we terug bij het startpunt. Op de noordelijke pylon van de brug staat een reliëf met het Wapen van Leeuwarden met daaronder het jaartal 1940.

Aan de westzijde staat een pylon met het Wapen van Friesland. Beide reliëfs zijn van de hand van Nina-Baanders-Kessler.

Nog een keer knipperen met de ogen, omkijken in het station, knip die heb ik: Dankbaar Leeuwarden aan het Spoorwegpersoneel, door Andries Baart sr, afkomstig uit 1945 en uitgevoerd in marmer, met zeven namen, spoorwegpersoneel dat de oorlog niet overleefde, de laatste twee namen op dezelfde datum, 18 november 1944.

Geen gezicht

Geen gezicht
vol expressie
de pose
van iedere vrouw

rechtstreeks
uit het water
omhoog
nog hoger

haar recht



Verantwoording

1.       Inleiding – wikipedia

2.       Mercuriusplein – keunstwurk.nl

3.       Hofplein – wikipedia

4.       Pijlsteeg – keunstwurk.nl

5.       Prinsentuin – wikipedia

6.       Prinsentuin – buitenbeeldinbeeld.nl

7.       Wissesdwinger – leeuwardeninbeelden.nl – murkvanstralen.nl

8.       Jacobijnenkerkhof – 4en5mei.nl

9.       Wirdumerpoortsbrug – rijksmonumenten.nl

10.     NS-station - wikipedia