Deel 23

Amsterdam Artis

 Dit was de eerste Amsterdamse aflevering van Beeldbepalend. Tot ik dit jaar ArtZuid heb bekeken.

En laat je nu gewoon eens verrassen. Weliswaar niet de mooiste dierentuin van ons land, maar Artis is wel de dierentuin die door mij regelmatig wordt bezocht. Als kind, met mijn vriendin, als volwassene, getrouwd, met kinderen en tegenwoordig met kleinkinderen. Voor mij is Artis daarom Beeldbepalend voor heel veel dierentuinen, waarvan ik er ook een aantal in het buitenland heb bezocht. Maar ik heb er ook mijn naam Opa IJsbeer aan te danken.

Je gaat daar uiteraard naartoe voor de dieren. Beesten die nog steeds veelvuldig in hokken zijn opgeborgen, maar ook in Amsterdam is het besef gekomen dat men ze in een natuurlijkere omgeving moeten plaatsen. Maar veel ruimte om dat voor elkaar te boksen heeft men niet, want de dierentuin ligt in een druk woongebied zodat er geen uitbreiding mogelijk is.

Groen was er altijd al wel in Artis en is er nog steeds. En wie niet aan dat groen voorbijgaat, heeft misschien oog voor de vele beelden die soms letterlijk in het groen verborgen lijken te staan. Beelden van dieren, maar ook mensen worden er geëerd, sommigen hebben zelfs een monument gekregen, noem het maar rustig een monument van de tijd.

Het Westerman-monument staat in de Hollandse tuin die eigenlijk een Franse tuin is. Het monument dateert uit 1891 en is gemaakt door Bart van Hove en in 2009 gerestaureerd. Het is opgetrokken uit zandsteen met een verguld bronzen medaillon. Het is gemaakt ter ere van een van de drie oprichters en tevens eerste directeur van de dierentuin Dr GF Westerman, althans volgens de geschiedschrijving is hij dat. Maar eigenlijk is hij de tweede directeur en volgde Reindert Draak op, die al na een jaar vanwege drankgebruik aan de kant werd geschoven.

De dierentuin werd in 1839 geopend. De officiële en volledige naam Koninklijk Zoölogisch Genootschap Natura Artis Magistra met de oprichtingsdatum en de namen van de overige twee stichters JWH Werleman en JJ Wijsmuller staan op het monument vermeld. Op de voet zit een vrouwenfiguur met een leeuw, daarboven een genius die een krans vasthoudt boven het medaillon van Westerman. Op de top een vergulde adelaar met gespreide vleugels. De totale groep verwijst naar het motto van het genootschap: Natuur is de leermeesteres der kunst.

Coenraad Kerbert volgde Gerard Westerman op als directeur, nadat hij eerder onder andere les had gegeven aan de gemeentelijke kweekschool in Amsterdam waar Jac P Thijsse een van zijn leerlingen was. Hij streefde ernaar de tot dan toe deftige dierentuin voor iedereen bereikbaar te maken. Maar er was toen ook al sprake van verval. In 1924 werd hij ziek en stierf drie jaar later en werd begraven op de Nieuwe Oosterbegraafplaats van Amsterdam. Het Grafmonument Coenraad Kerbert, ontworpen door Samuel Klinkenberg in 1927, werd in 1990 na het ruimen van het graf naar de dierentuin verplaatst. Het ontwerp van het monument is van Ben Wierink, het is gehakt door JG Siewers en de bronzen plaat op het monument is van George Henri Lantman.

De bioloog Dr ALJ (Armand) Sunier is de derde directeur van de dierentuin, tussen 1927 en 1953. Hij is initiatiefnemer van het wisentenstamboek. Zijn standbeeld is een geschenk van de Rotaryclub Amsterdam-Oost en is in 1987 gemaakt door Arie Teeuwisse. Toen hij kwam was de dierentuin verwaarloosd en Sunier slaagde er niet alleen in orde in de chaos te scheppen, maar Artis ook door de lastige oorlogsjaren te loodsen. In die oorlogsjaren zijn er vermoedelijk enkele honderden onderduikers op het terrein opgevangen.

De beeldhouwer Arie Teeuwisse vervaardigde meerdere dierenbeelden waarvan er een aantal, zoals Serval en Vos (foto), in Artis te vinden zijn. Laatstgenoemde is een bronzen beeld uit 1980. Dit beeldje heeft een prachtig plekje in het groen gekregen.

Bij de middenvijver zijn twee tuinornamenten geplaatst, zij stellen de stroomgoden Maas en Waal voor. Deze twee natuurstenen beelden dateren uit ongeveer 1840, maar er zijn ook mensen die het al een eeuw ouder schatten. Het maken van Stroomgoden is oorspronkelijk een Romeinse traditie en die vind je bijvoorbeeld ook bij Slot Zeist.

De bekendste beelden in de dierentuin zijn zonder meer de beelden van de dinosaurussen, een speelparadijs voor kinderen. Ik noem als eerste de Stegosaurus uit 1950 van Boudewijn Bollee, de hoofdoppasser van de reptielen. Voor het maken van dit beeld had hij de beschikking van een tuinhuisje op het terrein. De stegosaurus is tegenwoordig een klimtoestel voor kinderen geworden.

Ook het andere beeld, de staande Allosaurus, is van zijn hand. Mede door de lange nek is deze dino veel minder een speelattribuut voor kinderen. In de nabijheid van dit beeld liggen in het gras nog enkele dino-eieren.

Ik sluit af met de Japanse stenentuin, die in 1981 werd ingericht en een ontwerp was van Wim Tap. In 1998 werd deze tuin veranderd en uitgebreid. Beeldende kunst? Dat oordeel laat ik ook nu weer graag aan een ander over.

Wisentstamboek

Een statieportret verdient Armand
voor zijn optreden tijdens de oorlog
omdat hij niets deed en mensen
verstopte voor de onderdrukker

Gewapend met plu bestreed
hij de armoe in armlastige jaren
chaos was troef toen hij kwam
er heerste rust toen ik verscheen

Ook beschreef hij de wisent
in al zijn glorie in het boek
niet alleen dat ene beest
maar hij schreef ze allemaal





Verantwoording

1.       Inleiding – Henk van Maanen

2.       Westerman-monument – artis.nl – wikipedia

3.       Grafmonument Coenraad Kerbert – artis.nl – wikipedia

4.       Armand Sunier – buitenbeeldinbeeld.nl

5.       Vos – wikipedia

6.       Tuinornamenten – wikipedia

7.       Stegosaurus – artis.nl

8.       Allosaurus – artis.nl

9.       Japanse stenentuin – artis.nl