Beeldbepalend 339

Amsterdam Centrum 13

Woensdag 3 december 2025

Het hart van Amsterdam kent talloze smalle straten met een oude geschiedenis, van sommige straten is ook het beeld volledig veranderd. De Binnen Bantammerstraat is zo’n straatje waarvan het karakter volledig is veranderd. Officieel viel het net buiten de ‘Jodenhoek’  maar er vestigden zich hier wel talloze winkeliers en andere ondernemers met een Joodse achtergrond. Tegenwoordig wordt het tot het zogenaamde Amsterdamse Chinatown gerekend. Het eerste Chinese restaurant vestigde zich hier al in 1928. Een populair restaurant waar de Amerikaanse zangeres en danseres Josephine Baker een regelmatige gast was.

Ik begin deze aflevering met enkele gevelstenen. De eerste is te vinden op de hoek Binnenkant en de Buiten Bantammerstraat, waar de moderne steen Samen Sterk of ook wel Twee jongens genaamd te zien is. De steen met de broers Stan en Max van Eijl verwijst naar een eerste steenlegging op 2 juni 2017 door de twee jongens.

De volgende zie ik bij de Oude Waal 2. Mol Qveren laat het Wapen van Molqueren, Molkwerum zien. In 1592 werd door Pieter Taeckes van Molqueren, het lege erf op de hoek van de Oude Waal en de Tweede Jonkerdwarsstraat gekocht en liet er een huis bouwen. De naam Molqueren bleef daarna verbonden aan dit adres.

Een jaar later leg ik op de Oude Waal 30 De Bouwer vast. Het is een ploegende boer, zo midden in de stad. Op dit adres woonde Joost Bouwer, kuiper van beroep. De steen is gemaakt in de eerste helft van de achttiende eeuw.

In het pand ernaast is een steen met dorpsgezicht te zien. Aan de onderzijde is gegraveerd de naam Schagen en het jaartal 1751 gegraveerd. Het kerkgebouw dat hier is te zien is in 1895 afgebrand en betreft een aan St Christophorus gewijde pseudo-basiliek. Aan de zijkanten zijn versieringen aangebracht in S-vormige voluten met acanthusblad versierd. Met name in de zeventiende en achttiende eeuw werd in navolging van Griekse en Romeinse kunst dit vaak als versieringsmotief gebruikt.

Op de hoek van de Kromme Waal en de Binnen Bantammerstraat is Café Captein & Co gevestigd. Boven de ingang van de kroeg is beeld Aankomst Sinterklaas te zien. Een liefelijk tafereel waarbij een vader een kind bij zich heeft en een op de nek draagt.

Het kunstwerk is gemaakt in 1999 ter gelegenheid van de opening van het café door Emil Van Slooten (1917-2009). Deze Amsterdammer was betrokken als oncologisch chirurg aan het Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis en werd hoogleraar bij de Gemeente Universiteit van Amsterdam. Toen hij met pensioen was heeft hij deze groep gemaakt. ‘Intussen ken ik de houdingen en anatomie van het menselijk lichaam zo uit en te na, dat het beeldhouwen bijna als vanzelf ging.’

Naast dit beeldje is de gevelsteen Smalschip te zien. De steen dateert al uit 1602 zo valt uit de inscriptie aan de onderzijde op te maken. Vermoedelijk heeft de steen aanvankelijk aan de gevel van de Kromme Waal gezeten, maar is die bij een van de vele verbouwingen verplaatst. De steen zelf is door Wil Abels schoongemaakt en aan de hand van kleursporen gepolycromeerd in opdracht van woonstichting Ymere. Als hommage daaraan is in het vaantje aan de mast een Y toegevoegd.

De ingang van de Armeens Apostolische Kerk aan de Krom Boomsloot is omstreeks 1749 verfraaid. Het gebouw zelf is uit 1714 maar uiteraard hebben daarna talloze veranderingen en renovaties plaatsgevonden. De tekst onder het lam is in het Armeens en verwijst naar de persoon die ‘op eigene kosten deze Voorpoort herbouwd´ heeft in het Armeense het jaartal 1198, dat gelijk is aan 1749 bij ons.

Op de scheiding van de Krom Boomsloot 61en 63, vroeger was dit de Dwarsboomssloot trek ik de gevelsteen De Tyeger aan. Ook deze steen is schoongemaakt en zorgvuldig gerestaureerd. Het pand waarop deze steen heeft gezeten is een voormalig pakhuis dat dateert uit 1723.

Om te voorkomen dat er weer veel te veel gevelstenen in de serie komen sluit ik deze aflevering af met het beeld Sirene. Dit beeld van Nic Jonk (1928-1994) is te vinden in de Valkenburgerstraat hoek Anne Frankstraat in Amsterdam bij een brandweerkazerne en politiebureau. Het beeld is gegoten bij de gieterij Binder-Schmidt.

Het beeld staat op een sokkel van basalt en laat een sirene zien met gespreide vleugels en met de zeemeerminnenstaart omhoog gestoken. Van dit beeld zijn mogelijk zeven exemplaren gegoten, waarvan er een te vinden is bij zijn graf in Grootschermer. Ook staan er beelden in Hengelo (O), Hilversum, Schijndel en Veldhoven. Het beeld in Heino heb ik al eens laten zien.

 

engel van vrede

 

het geluid ontstijgt

het geduld waarmee

de bladeren ons voorzien

van naderend onheil

 

de engel van vrede

slaat de vleugels uit

en wipt de staart

tussen de benen

 

berekenend en koel

wijl de herfst overgaat

in de eeuwige winter

van de zang

 

Opa IJsbeer

 

Verantwoording

1.       1. Inleiding – joodsamsterdam.nl

2.       2. Binnenkant – gevelstenen.net

3.       3. Oude Waal 2 – Vereniging Vrienden van Amsterdamse Gevelstenen

4.       4. Oude Waal 30 en 32 – gevelstenenvanamsterdam.nl

5.       5. Café – buitenbeeldinbeeld.nl

6.       6. Binnen Bantammerstraat – amsterdamsebinnenstad.nl

7.       7. Apostolische kerk – theobakker.net

8.       8. Krom Boomsloot – amsterdam-monumentenstad.nl

9.       9. Valkenburgerstraat - wikipedia