Beeldbepalend 318

Utrecht Isotopenweg

Woensdag 9 juli 2025

Ingeklemd tussen het Amsterdam-Rijnkanaal en het Uraniumkanaal ligt langs de Isotopenweg een industrieterrein Lage Weide waaraan diverse grote bedrijven zijn gevestigd. Daarbij gaat het onder andere om een aantal garagebedrijven en een bandenbedrijf. Het gebied vanaf de knik bij de Demkaspoorbrug langs het Amsterdam-Rijnkanaal naar het Uraniumkanaal is voor mij bijzonder interessant en daar besteed ik dus een gehele aflevering van Beeldbepalend aan.

De beelden behoren bijna allemaal bij het Sculpturenproject Waterwerken zoals op een bord is te lezen. De beelden zijn allemaal gemaakt door Ruud Kuijer. Over hem zal ik afsluitend nog iets schrijven. Er staan zeven beelden van gewapend beton, die allemaal relaties hebben met water, transport en industrie. De beelden zijn gerealiseerd tussen 2001 en 2013. Terwijl ik ze in een andere volgorde aantref en ook fotografeer zal ik de nummering op het bord aanhouden.

Niet ieder beeld heeft overigens op zijn huidige plek gestaan. Zo is Waterwerk I Forward in 2002 op de locatie geplaatst waar nu het derde werk staat. Vijf jaar later is het beeld op een drie meter hoge sokkel geplaatst.

Het beeld is 5,5 meter hoog en weegt negen ton. ‘Deze maat was een enorme stap, tot dan toe waren mijn beelden nooit hoger dan 2,50 meter. Voor het eerst werkte ik op een steiger met een timmerman en een vlechter’, zo zegt de maker van de werken op zijn eigen site.

Volgens de kunstenaar zijn onder andere een in stukken gezaagde vloeistoffencontainer en een badkuip als mal gebruikt. ‘De badkuip is het meest gewaagde moment in het beeld: ongebruikelijk als vorm maar ook als constructie. De kuip is middels een klein vlak verbonden met de ruggengraat van het beeld.’

Een jaar later verschijnt Bearable Lightness. De titel is een verwijzing naar de gelijknamige roman van Milan Kundera. Kuijer ziet in dit werk een vergelijking met dat boek en wijst naar ´de paradox tussen luchtigheid en gewicht.´

Als ik dat laatste letterlijk neem dan is de kunstenaar meteen flink doorgeschoten, want het weegt maar liefst vijftien ton. Het is met 6,30 meter ook iets hoger en staat ditmaal op de dijk op een sokkel van 1 meter.

Voor dit tweede kunstwerk uit deze serie zijn enkele uit elkaar getrokken en gebutste kunststof pijpen als mal gebruikt. ´De onregelmatigheid van deze van oorsprong perfecte cilindervormen sprak mij direct aan´, schrijft Kuijer. Hij heeft dit verbonden met enkele abstracte vormen en een afgegoten roeiboot.

De laatste in het rijtje langs de kust is Waterwerk III Chardonnay. Dit dateert uit 2005 en is negen meter hoog en heeft het een-na-zwaarste gewicht met zijn 32 ton. Bij dit beeld had Kuijer ‘eindelijk de goede maat te pakken voor de omgeving van Lage Weide.’

Omdat de maker over de maat van zijn beelden nog niet helemaal tevreden was zocht hij naar een grote vorm als basis voor het beeld. Die vond hij in de pijlerbekisting die voor de Betuwelijn is gebruikt. ‘Inhoudelijk zocht ik naar de integratie van elementen uit de waterbouw als onderdeel van mijn sculptuur om de naam Waterwerken kracht bij te zetten. De grote cilindervormige bekisting is gemaakt voor massieve pijlers van die maat.’

De open gezaagde cilinder is uitgeklapt. Een wigvormig deel zeilt dwars door het beeld. Door het gebruik van een kunststof vijver en een ingedeukt deel van een septic bank zijn de verwijzingen met water ook hier overduidelijk.

Ik schrijf het jaar 2007 als Waterwerk IV Overstag langs het Amsterdam-Rijnkanaal wordt geplaatst. Ditmaal heeft Ruud Kuijer niet de hoogte opgezocht voor zijn groteske werk, maar de breedte. Zo is dit kunstwerk ongeveer twaalf meter lang met een gewicht van circa twintig ton.

‘Het beeld is opgezet als een lange wand’, schrijft de kunstenaar. Hij heeft daarbij de gebruikte wand in tweeën gedeeld en die twee stukken ietwat geknikt geplaatst. Die twee wanddelen worden ondersteund door de vormen van cementkuip en een doorgezaagde jacuzzi, waarmee de verwijzing naar industrie en water ook bij dit stuk aanwezig zijn.

Kuijer heeft zich met dit vierde deel duidelijk uitgeleefd met een oude schutting, maar ook met stroken hardboard, laat een noppenprofiel tot leven komen en geeft door alles met elkaar te weven ook nog eens voor een golvend karakterstuk.

In 2009 komt het volgende deel gereed. Ook hier worden massa (22 ton) en gecombineerd met hoogte en breedte. Bij Waterwerk V Circuit is het open karakter van het kunstwerk bepalend. ‘Ik wilde een beeld maken met de relatie binnen-buiten als uitgangspunt’, zegt Kuijer daarover.

Bij het derde beeld heeft hij ontdekt dat zodra het geheel heel groot is je daar doorheen kunt lopen. De ontstane binnenruimte wilde hij daarom ook bewust vormgeven. ‘Geen van de vormen komt twee keer voor. Vormen die water binnen- of buitensluiten en die de menselijke maat vertegenwoordigen komen in bijna alle Waterwerken terug.’

Kuijer heeft onder andere een surfplank gebruikt en noemt dit deel het meest expressieve beeld van de reeks. ‘De titel verwijst naar de doorlopende verbindingen tussen alle vormen, een continuïteit om een open ruimte.’

Waterwerk VI Weerslag is iets hoger dan het voorgaande object. Het meet acht meter en is ongeveer twintig ton zwaar. Dit werk is in 2011 gereedgekomen en daarmee heeft kunstenaar Ruud Kuijer zijn project bijna tot een goed einde gebracht.

´Less is more´, zo oordeelde de maker van het kunstwerk waarbij hij ook al rekening hield met de spoorbrug over het kanaal dat op de achtergrond aanwezig is. ´Ik besloot meer sobere vormen te gebruiken en opnieuw de verticaliteit op te zoeken.´

Weerslag bestaat uit een vijftal cirkelfragmenten en twee in een rechthoekig vlak uitgespaarde cirkelfragmenten. ´De cirkel- of boogvormen spelen zowel een rol in de brug als in het beeld, maar daar houdt de vergelijking op. Het beeld beweegt licht. Ondanks het gebruik van slechts enkele basisvormen is een grote driedimensionaliteit ontstaan’, zo concludeert Kuijer.

Het slot van zijn serie is Waterwerk VII Cohesie geworden en is het eerste stuk dat ik op de foto zet. Dit is gerealiseerd in 2012. Het is met veertig ton het zwaarste kunstwerk en bereikt een hoogte van 12,70 meter hoog. Zo dichtbij de brug oogt het geheel desondanks rank.

Voor het maken van dit werk heeft Ruud Kuijer de pijlerbekisting van een viaduct gebruikt. Halve cilindervormen zijn ten opzichte van elkaar verschoven. De platte zijden maakten het mogelijk om daar balken aan te bevestigen. Die balken zijn voorzien van een print. In het repeterende motief zijn de wapens van Amsterdam, Utrecht en Basel te zien.

Kuijer verwijst hiermee tevens naar de locatie, dat een kruising vormt van spoor- en waterverbinding in ons land met een deel van Europa. Omdat zijn eigen atelier niet groot genoeg was zijn zes van de zeven kunstwerken bij Werkspoor, aan de andere kant van het kanaal, gemaakt en met een binnenvaartschip overgezet. Het zevende object is vervaardigd bij de Eneco Centrale.

Net voorbij het beeld Chardonnay staat een verweerd Gedenkteken Daniël Jacob van Ewijck van De Bilt (1862-1928). Hij was jarenlang rentmeester van de landerijen en boerderijen van de Lage Weide, maar ook directeur van een verzekeringsbank in Zeist. Het gedenkteken is gemaakt door Willem Coenraad Brouwer (1877-1933), van hem heb ik in Den Helder al werk laten zien.

Rondom op de sokkel is de volgende tekst te lezen. D.J. van Ewijck van de Bilt 1899-1928. Herinnering aan den kundigen rechtschapen Rentmeester en beminnelijken raadsman. Gesticht op den hemelvaartsdag 9 mei 1929. Het heeft in de loop der tijd al op diverse plekken gestaan. Begonnen langs de Lageweide, vervolgens naar het begin van de Isotopenweg en sinds 2014 hier vlakbij het Uraniumkanaal.

Zoals beloofd sluit ik af met enkele gegevens over Ruud Kuijer. Hij is geboren in 1959 in Schalkwijk en studeerde aan de Koninklijke Academie voor Kunst en Vormgeving in Den Bosch en aansluitend bij de Jan van Eyck Academie in Maastricht. Zijn werk is niet alleen in Nederland te zien, maar ook in het buitenland, zo heeft hij bijvoorbeeld een opdracht uitgevoerd in Australië, maar ook in Panama.

Kuijer woont en werkt in Utrecht, waar hij aan het eind van de Isotopenweg zijn atelier heeft en een Paviljoen, waar belangstellenden voor het Waterwerkproject terechtkunnen. Dat lukt mij niet als ik er ben, maar wel kan ik nog enkele afsluitende foto’s maken die aansluiten bij dit leuke project.

Maar ook ontdek ik dat hier twee stukken staan opgeslagen die later gebruikt worden bij ArtZuid en ik in de vorige aflevering van Beeldbepalend al heb laten zien. Een mooiere afsluiting kan ik niet bedenken.

 

hij grijpt zijn kans

 

het is een dijk van bouwsels

gegoten in beton

 

een brug geslagen

de weide leeggehaald

als industrie net komt kijken

naar schepen die langzaam

door varen

 

het spoor torent

er bovenuit

en scheidt hun van

de zuilen van de stad

 

hij grijpt zijn kans

en vormt wat bij hem opkomt

 

het stopt bij ´t magische getal

woorden zweven

naar het einde toe

 

Opa IJsbeer

 

Verantwoording

1.       1. Inleiding – eigen informatie

2.       2. Project – waterwerken.org

3.       3. Forward -  ruudkuijer.nl

4.       4. Lighness – ruudkuijer.nl

5.       5. Chardonnay – ruudkuijer.nl

6.       6. Overstag – richardkuijer.nl

7.       7. Circuit – richardkuijer.nl

8.       8. Weerslag – richardkuijer.nl

9.       9. Cohesie – richardkuijer.nl

10.     10.Gedenkteken – wikipedia – utrecht

11.     11.Kuijer – ruudkuijer.nl