Beeldbepalend 311

Utrecht park De Gagel

Woensdag 21 mei 2025

Bij het gehucht De Gagel is in 1819 als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie een fort aangelegd. Fort De Gagel is gelegen bij de brug over Westbroeksewetering bij de Gageldijk. Vier jaar eerder is daar al een damsluisje aangelegd. Met dat sluisje was het mogelijk het omliggende land onder water te zetten. De bedoeling hiervan is de vijand te belemmeren op te trekken naar de stad. De mensen van het fort hadden mede als taak dat sluisje te bewaken. In de wijk Overvecht in Utrecht is naar dat gehucht en het fort een park genoemd. Voor de kunstmatig aangelegde heuvel in dit park is het puin van de in 1970 afgebroken Jaarbeurs gebruikt.

Deze aflevering begint op de hoek van de Carnegiedreef en de Gangesdreef het zogenaamde Pascalplein, aan de rand van park De Gagel. In 2010 is hier Beweging geplaatst. Dit kunstwerk van roestvrijstaal is gemaakt door het duo Lolke van der Bij en Tjalling Tjalsma. Van der Bij is in 1949 geboren in Rinsumageest en heeft zijn atelier in Kamerik. In zijn werk laat hij zich vooral leiden door de geometrie. Dit werk is opgebouwd uit drie even grote golvende stalen balken die onder gelijke hoeken tegen elkaar staan en daarmee wordt de beweging gevisualiseerd.


Bij stadsboerderij Gagelsteede loop ik naar rechts het park in en beland allereerst bij Twee vogels. Dit kunstwerk stond aanvankelijk aan de Roelantdreef bij winkelcentrum Zamenhofdreef en is pas later hier geplaatst omdat het daar niet langer tot zijn recht kwam.


Het is gemaakt door Paulus Reinhard die in 1929 in Utrecht is geboren. Hij studeerde aan de Jan van Eyck Academie in Utrecht. Hij werkte zowel met hout, steen als brons. Voor dit stuk uit 1976 gebruikte hij het Toscaanse travertin. Op een rechthoekige sokkel zijn twee verticale rechthoeken gemaakt die uitlopen in hoekige vogelkoppen.


Over Fons Bemelmans, geboren in 1938, en zijn werk heb ik al vaker geschreven, meestal gaat het dan om de wijze waarop hij een paard uitbeeldt. Ditmaal heeft de kunstenaar voor een ander dier gekozen. Dit bronzen werk is in 1981 in het park geplaatst en in 2010 van de sokkel getrokken. Of dit een poging tot diefstal betrof of om vandalisme gaat is nooit achterhaald.


Beweging is een belangrijk onderdeel in het werk van Bemelmans. De onnatuurlijke kromming van Stier is opvallend. De achterpoten van het beest trekken helemaal naar de onderbuik toe terwijl zijn voorpoten zich naar het achterlijf begeven waardoor het kunstwerk bijna een ellipsvorm krijgt.


Ondertussen buigt de kop van het dier mee en mijn ogen haken zich vast aan de hoorns van de stier. Ik verdenk het beest ervan dat hij samen met mij op de judomat wil verschijnen en daar zijn wijze van koppeltjeduikelen wil demonstreren.


Ik wandel tussen de stadsboerderij en de Gagelheuvel door naar de Sprankelplek. Dit is in 2005 ontstaan en gemaakt door Jos Spanbroek. Deze levenskunstenaar en kindervriend is in 1937 in Haalderen geboren en in 2024 in Dieren overleden. In Rijen heb ik al eens eerder werk van hem laten zien.


‘Als kind was ik altijd aan het knutselen’, vertelde hij tijdens een interview. Toen hij achttien jaar was nam hij de schoenenzaak van zijn vader over, mede omdat hij het leuk vond om te ontwerpen en te etaleren. Daar bleef het echter niet bij, hij stootte de zaak af, ging verder met etaleren, werd poppenspeler en vooral kunstenaar.


Toen hij gevraagd werd een kunstwerk voor een schoolplein te maken, ontdekte Spanbroek zijn ware roeping. ‘De kinderen inspireerden mij. Ik dacht: het is veel leuker om kunstwerken te maken waar kinderen iets mee kunnen doen.’ Zo bouwde hij een kunstwereld op, meestal van weggegooide materialen. Zo is ook dit ontstaan. Ondertussen vraag ik mij af want hij van de toevoeging van de graffiti zou vinden?


Ik wandel hierna richting Cobradreef en daar vindt De Ontmoeting plaats. Net als Twee vogels heeft dit beeld, gemaakt door Ellen Beerthuis-Roos, aanvankelijk elders gestaan. Het kunstwerk is in 1970 bij de Regentesseschool aan de La Bohèmedreef geplaatst voor hij hier een plekje kreeg tussen het nu nog dorre ‘groen’.


De beeldhouwster Ellen Roos is in 1926 in Sukabumi op Java geboren en verhuisde al op jonge leeftijd naar Nederland. Hier bezocht ze eerst het Instituut voor Kunstnijverheidsonderwijs in Amsterdam en kreeg daar van haar lerares Wil Hund het advies te gaan beeldhouwen. Daarom volgde zij een avondopleiding aan de Rijksakademie voor Beeldende Kunsten bij onder andere Cor Hund en Piet Esser.


Al snel kreeg zij haar eerste opdracht voor een kunstwerk in de openbare ruimte. In meerdere plaatsen in ons land is werk van haar te zien, onder andere in het Amsterdamse Beatrixpark. In 1955 trouwde zij met de journalist Jan Beerthuis.


Uiteindelijk beklim ik ook de heuvel om terug te keren naar het startpunt van dit stukje park. Op die heuvel staat De wachter. Je kunt er uiteraard omheen, maar ook weer niet want dit is met voorsprong het grootste beeld in het park, het imposantste beeld ook en het is een titel die door maker Nic Jonk (1928-1994) vaker is gebruikt.


Zo staat er in Amsterdam Zuidoost een Wachter, maar ook in Doetinchem en Heerhugowaard is een beeld van Jonk met deze titel te vinden. De grootste van allemaal is echter dit exemplaar in het Gagelpark. Het is in 1975 gemaakt in brons en een jaar later onthuld op de ‘bult’, zoals het in de volksmond wordt genoemd.


Jonk staat bekend om het gebruik van geabstraheerde menselijke vormen, waarbij hij zich vaak liet inspireren door mythologie en bijbelse thema’s. Sommige analisten zien in deze wachter een antwoord van Jonk op de Nike.


Bij de realisatie van De Wachter was dit bronzen beeld het grootste en zwaarste beeld van ons land. Het is in opdracht van de gemeente Utrecht gemaakt en heeft toentertijd een ton gekost.


 

samen

 

ik kantel mee

met de zee en laat mij

opnemen

door de golven

 

bedolven door

al dat geweld

kan ik nog slechts

een kant uit

 

vloeiend

persen wij naar

het einde dat

in het niets verdwijnt

 

Opa IJsbeer

 

Verantwoording

1.       1. Inleiding – erfgoed.utrecht.nl – wikipedia

2.       2. Pascalplein – lolkevanderbij.com – minidex.nl

3.       3. Vogels – kunstinopenbareruimte-utrecht.nl – paulusreinhard.nl

4.       4. Stier – vanberkelbeelden

5.       5. Speelplek – gld.nl

6.       6. Ontmoeting – wikipedia

7.       7. Heuvel – wikipedia – kunstinopenbareruimte-utrecht.nl

Reacties

Een reactie posten

Populaire posts van deze blog

Beeldbepalend 340

Afbeelding
Heiloo 5 Woensdag 10 december 2025 Het grootste buurtschap van Heiloo is Oosterzij. Een deel van dit gebied is bedrijventerrein met vooral kleine en grote bedrijven. Tevens is er een grote golfbaan aangelegd. Maar er is ook een stukje bewoning. De naam Oosterzij komt overigens in 1638 voor als Ooster wech en in de achttiende eeuw als Oosterwegh. Het is een verwijzing dat hier de oostelijke weg tussen Heiloo en Limmen lag. Een deel van het buurtschap ligt in het dorp Limmen, dat tot de gemeente Castricum behoort. Aan de Ypesteinerlaan staat het Kindcentrum De Ontdekkers, met als postadres De Hucht. Deze school inclusief kinderopvang heette aanvankelijk de Paulusschool. Op het schoolplein van Meander dat er tegenaan ligt kom ik een aantal bollen tegen. Speeltoestellen van eenvoud met een speels kunst karakter. Aan de andere kant van het centrum staat op een sokkel langs De Hucht Het Geitje . Dit bronzen werk is gemaakt door Bert Jonk, die in Heiloo heeft gewoond en van wie ik in ...
Meer lezen

Beeldbepalend 309

Afbeelding
Nuenen Woensdag 7 mei 2025 Meteen na de laatste ijstijd vestigen zich mensen op een smalle zandrug evenwijdig aan de rivier de Dommel. Dat blijkt uit voorwerpen bij archeologische vondsten. Het gaat om pijlpunten van zogenoemde rendierjagers en ze dateren van omstreeks 8000 voor Christus. Later ontdekken mensen dat het gebied ook uitermate geschikt is voor landbouw en groeit langzaam van een gemeenschap uit tot het dorp Nuenen dat wij vooral kennen doordat Vincent van Gogh daar heeft gewoond en geschilderd. Het eerste beeld dat ik laat zien in dit dorp is te vinden in de tuin van Berg 24. Het is een borstbeeld gemaakt door Peter Nagelkerke. Het betreft Margot Begemann (1841-1907). Zij heeft op dit adres gewoond met haar zussen en is enige tijd de geliefde geweest van Vincent van Gogh die naast haar woonde. Vincent wilde wel met haar trouwen, ondanks dat zij twaalf jaar ouder was. Daar is het nooit van gekomen, ook vanwege haar kwetsbare geestelijke gezondheid. Voor dit werk he...
Meer lezen

Beeldbepalend 312

Afbeelding
Kampen 5 Woensdag 28 mei 2025 Dat Kampen een gelovige gemeente is blijkt onder andere uit het feit dat hier in de gemeente diverse theologische faculteiten gevestigd zijn en zijn geweest. Maar ook het grote aantal kerken dat je hier vindt is opmerkelijk, deels oude gebouwen maar er zijn ook nieuwe panden zoals dat van de Bazuinkerk dat tot de Nederlandse Gereformeerde Kerken behoort. Het gebouw is ontworpen door Hans Verborg en is in 1998 in gebruik genomen. In het moderne gebouw zijn een aantal geschakelde ruimtes aanwezig zodat er gelijktijdig meerdere activiteiten kunnen plaatsvinden. Omdat de kerk tegenover begraafplaats Bovenbroek ligt wordt het tevens gebruikt veelvuldig gebruikt voor uitvaarten. De start van deze aflevering is kleinschalig met het kleurrijke logo van de openbare Daltonschool Engelenberg aan de Engelenbergstraat. De vrijheid van deze onderwijsvorm is verbeeld in de vogels die rondfladderen. In het groen van het Engelenbergplantsoen staat Penelope . Dit be...
Meer lezen