Beeldbepalend 298
Amsterdam Centrum 12
Woensdag 19 februari 2025
Regelmatig kom in de buurt van het Leidseplein voor een
poëziebijeenkomst en meestal maak ik dan onderweg foto’s van kunstvoorwerpen in
de openbare ruimte. Het Kleine-Gartmanplantsoen wordt vaak als onderdeel van
het Leidseplein versleten, maar behoort daar niet toe. Het plantsoen is in 1909
ontstaan toen een deel van de Lijnbaansgracht werd gedempt. Vanaf de
Stadsschouwburg tot aan de Leidsekruisstraat werd er zand in de gracht gestart
nadat er bij die straat een overkluizing was gemaakt, die sloot aan op de
duikerbrug en liep onder de Stadsschouwburg door.
Vaak wordt het stukje Oude Turfstraat dat voor het Allard Piersonmuseum loopt het Rokin genoemd. Op die plek, aan de oever van de Amstel, werd in 1402 het Nieuwe Nonnenklooster gesticht. Daarna veranderde het pand regelmatig van functie en uiteindelijk gesloopt, waarna er iets nieuws kwam. Zo werd in 1869 hier het hoofdkantoor van De Nederlandsche Bank gevestigd naar een ontwerp van Willem Froger. Via de Universiteit van Amsterdam, die er de oudheidkundige collectie van Allard Pierson onderbracht, werd het een museum. De fronton met twee vrouwen is van Betheimer zandsteen gemaakt.
Bij Binnenkant kom ik een gevelsteen tegen, waarover ik zelfs bij het Gevelstenennetwerk niets terug kan vinden. Samen Sterk heeft een jeugdige uitstraling en misschien heeft het daar wel mee te maken.
Onder de naam Blauw Jan zie ik een verzameling reptielen op het Kleine-Gartmanplantsoen. De naam is een verwijzing naar Jan Westerhoff, een herbergier aan de Kloveniersburgwal. De herberg stond in de omgeving vooral bekend als Menagerie Blauw Jan, mede omdat de eigenaar zelf wel van een slokje hield. Bovendien hield Westerhof een aantal exotische dieren, die hij ook liet zien. Overigens bleef het niet alleen bij dieren, ook een kleine, Friese man en een Finse reus behoren daartoe.
De Nederlandse beeldhouwer Hans van Houwelingen, geboren in 1957 in Harlingen, werd in de jaren negentig gevraagd een kunstvoorwerp te maken voor het drukke verkeers- en uitgaansplein, toen dat gebied een herinrichting onderging. Dat gebeurde op initiatief van de Commissie Beeldende Kunst Amsterdam, dat een symposium had gehouden over kunst in de openbare ruimte.
Motto van dat symposium was: ‘Wat kan de beeldende kunst toevoegen aan de dag- en nachtbeleving op het Leidseplein?’ Van Houwelingen kwam daarop met een veertigtal leguanen, varanen en agames, die willekeurig over het plantsoen werden verdeeld en bedoeld waren om rust te brengen.
Het Leidseplein en het gebied eromheen is regelmatig aan verandering onderhevig en ook deze eeuw ging het weer op de schop. Het aantal gestalde dieren werd teruggebracht tot vijftien. De chaos werd nog groter. Omstreeks 2020 werd Van Houwelingen gevraagd nog eens naar zijn kunstgroep te kijken. Dieren verdwenen tijdelijk in opslag, sommige werden gerepareerd. Diverse leguanen misten immers tenen. Eind maart 2021 kwam de exotische dierenwereld terug, ditmaal werden zij in een driehoek geplaatst.
Tegen de noordzijde van de Stadsschouwburg aan het Leidseplein is een reliëf in 1952 gemaakt door Leo Braat te zien. Het betreft Samuel Coster, die in 1617 grondlegger was van de schouwburg zo valt onder zijn portret te lezen. Daarnaast was hij stadsgeneesheer en toneeldichter.
Als ik achter het Rokin langs wandel door de Nes ontdek ik op de hoek met de Sint Pieterspoortsteeg een aantal muurversieringen die zoals een van de objecten aangeeft naar de voormalige Sint Pieterspoort verwijzen. Die poort heeft van 1584 tot 1912 bestaan en werd in dat jaar afgebroken.
Daarna werd er in het gebouw van de Rotterdamsche Bankvereniging ter vervanging van het historische Sint Pieterspoortje in gemoderniseerde vorm en met gebruik van de oude gevelsteen inclusief de sleutel van Sint Petrus de doorgang naar Nes gehandhaafd.
Deze aflevering van het Centrum sluit ik af aan de Singel bij de Singelkerk. Hier vind ik het kunstwerk Vliegend/Vogel in 1955 gemaakt door Wessel Couzijn (1912-1984), van wie ik al enkele keren werk heb laten zien. Dit object is ooit op advies Ds Henk Bremer aangekocht voor de nieuwbouw van de Doopsgezinde kerk De Olijftak aan de Arthur van Schendelstraat. Na sluiting van dat gebouw, dat in 1993 verbouwd werd tot moskee, is het beeld naar de huidige locatie gebracht.
Over het hoe en waarom zijn er enkele verhalen. Zo wordt in het Algemeen Handelsblad in 1956 geschreven dat het beeld een vogel voorstelt met een olijftak in de bek. Een vredessymbool derhalve. Later melden Het Vrije Volk en het NRC Handelsblad dat het beeld ‘afgekeerd’ werd om als Plesmanmonument te dienen voor het kantoor van de KLM.
Hij heeft de sleutel
Hij heeft de sleutel
en ik vraag belet
maar nu nog even niet
immers zijn poort
is al verdwenen
en dat past mij
vandaag nog niet
Opa IJsbeer
Verantwoording
1. 1. Inleiding – wikipedia
2. 2. Oude Turfstraat – onsamsterdam.nl
3. 3. Binnenkant – geen informatie
4. 4. Gartmanplantsoen – wikipedia
5. 5. Leidseplein – theaterencyclopedie.nl
6. 6. Nes – verdwenengebouwen.nl – hetnieuweinstituut.nl
7. 7. Singel - wikipedia
Reacties
Een reactie posten