Beeldbepalend 257

Antwerpen Centrum 4

Woensdag 8 mei 2024

De Schelde is bijzonder belangrijk voor de stad Antwerpen. Deze rivier heeft een lengte van 350 kilometer en ontspringt in het noorden van Frankrijk en belandt via het Zeeuwse land uiteindelijk in de Noordzee. De Romeinen hadden al snel door dat de Schelde een strategische en commercieel interessante rivier was vanwege ligging en stroomgebied. De Vikingen gebruikten het als toegangspoort naar de Lage Landen. De economische bloei kende een kentering in de zestiende eeuw toen de Schelde voor doorgaande vaart werd gesloten. Aan het einde van de achttiende eeuw ging de Schelde weer open en na de onafhankelijkheid van België was er een verdrag nodig om te zorgen dat de rivier ‘open’ bleef.

Vanaf de Grote Markt loop ik via Suikerrui naar de Schelde toe. Op Suikerrui staat De Buildrager. Bij de onthulling in 1950 noemde de toenmalige burgemeester Lode Craeybeckx het beeld ‘een symbool voor Antwerpse fierheid’. Het beeld van Constantin Meunier is een ode aan dokwerkers, de havenarbeiders van Antwerpen, en is door een Amerikaanse generaal aan de stad geschonken. De beeldhouwer wilde aanvankelijk een standbeeld van ruim twintig meter maken maar met zijn iets meer dan twee meter mag dit er ook zijn. In 2022 is het beeld teruggezet op zijn plek aan Suikerrui nadat het vier jaar op het Schengenplein (Het Eilandje) heeft gestaan vanwege de renovatie van het stadhuis.

Bij het bekijken van dit kunstwerk vallen in eerste instantie de woorden Vrijheid Blijheid op die centraal op de sokkel zijn vermeld. Zoals Het Lieverdje in Amsterdam jaren het startpunt vormde voor demonstraties en protesten is dit ook het geval met De Buideldrager. Die sokkelwoorden krijgen daarmee een andere invulling.

Op de hoek van de Suikerrui, Kaasstraat en Ernest Van Dijckkaai staat het Hansahuis, dat tussen 1897 en 1903 is gebouwd naar een ontwerp van architect Joseph Hertogs. Het pand is versierd met een aantal bronzen beelden gemaakt door Jef Lambeaux van wie ik al eerder werk heb gezien in Antwerpen. De beelden zijn deels een verwijzing naar de Duitse rivieren Elbe en Weser en door Lambeaux afgebeeld via een vrouwelijk naakt.

Doorlopend bereik ik het Steenplein en de Schelde. Op het Steenplein staat een moderne Minerva gemaakt door Marcello Mascherini. Minerva was de Romeinse krijgsgodin en beschermster van steden, kunsten en wetenschappen. Het vier meter hoge bronzen beeld staat op een hardstenen voetstuk en werd tentoongesteld in 1958 tijdens de openluchttentoonstelling Het Beeld in de Stad, waarna Antwerpen besloot dit beeld aan te kopen. Mascherini is geboren in 1906 in Udine en overleden in 1983 in Padua. De beeldhouwer stond bekend om kunstwerken met langgerekte vormen, hoekige knieën en ellebogen.

De Belgische beeldhouwer, medailleur en ontwerper van juwelen Albert Poels is geboren in 1903 in Berchem en in 1984 overleden in Borgerhout. Poels komt uit een kunstenaarsfamilie en studeerde in Berchem en Antwerpen en leerde het vak verder van zijn vader die ornamentist was in Berchem. Poels maakte talloze beelden van folkloristische figuren en dieren, maar ook portretreliëfs.

Bij Het Steen staat zijn Lange Wapper. Dit is een reus uit de Antwerpse folklore waarbij in strips (zelfs in albums van Suske en Wiske) en cartoons zijn baardloze kin wordt geaccentueerd. Het is een kwelgeest voor dronkaards, waarbij hij zich eerst als een klein mannetje toont, die zich steeds groter kan maken en tenslotte boven woningen uittorent. Het beeld van Poels is in 1962 gemaakt en staat vlakbij de ingang van Het Kasteel.

Het Steen is tussen 1200 en 1225 gebouwd als poortgebouw van de Antwerpse burcht. Tussen 1303 en 1823 werd het als gevangenis gebruikt, daarna enige tijd als tehuis voor invalide soldaten. Boven de grote ingangsboog staat in een nis wijdbeens Semini. Dit stelt de Scandinavische vruchtbaarheidsgod voor. Aanvankelijk had dit beeldje een lange penis en werd het beeld vereerd door mensen met vruchtbaarheidsproblemen. Dat lichaamsdeel werd in de zeventiende eeuw door Jezuïeten afgehakt. Het beeldje is gemaakt van Doorniks steen. Mogelijk is het beeld ouder dan de burcht. De naam Semini is voor het eerst vermeld in 1859. Veel is er niet meer van over van dit beeld. Deels weggehakt, maar er is ook nooit een poging gedaan dit oude werk te beschermen.

Semini en de geschiedenis ervan vormde voor Sharon van Overmeiren, geboren in 1985 in Antwerpen, het vertrekpunt voor De Gulle Waard. Dit staat op een smeedijzeren sokkel die enerzijds verwijst naar de stromende Schelde, maar ook naar de functie van Het Steen als gevangenis. Juwelen, kettingen, sleutels en sloten duiden op een bewaarplaats van schatten, macht en welvaart.

De draken en slangen zijn een verwijzing naar de benen van Semini en in het bovenste gedeelte zijn de gespreide armen te zien. De totem bevat motieven van korenaren, een oud symbool van vruchtbaarheid. En de titel? Ja daarmee gaat de kunstenares weer terug naar de folklore (Lange Wapper). Het vrij nieuwe werk is door haar gemaakt in 2021.

Ook op het noordelijke terras, achter het kasteel, staat een kunstwerk. Dit vormt voor mij de afsluiting van dit deel. Het is een herinneringsmonument aan de bevrijding van Antwerpen tijdens de Tweede Wereldoorlog en is gemaakt door Paul Van Gysegem. Op het werk is de volgende tekst te lezen ´Aan allen die zich verzet hebben en streden voor de bevrijding van Antwerpen 4 september 1944 – 4 september 1989’.

Valiant Warrior is veertig jaar na de bevrijding onthuld is bedoeld als eerbetoon aan het verzet en de bevrijders. Van Gysegem is geboren in Berlare in 1935 en kreeg zijn opleiding aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Gen en aan het Hoge Instituut van Antwerpen. Hij was behalve beeldhouwer, ook schilder en graficus. In zijn werk staat de menselijke figuur centraal, waarbij Van Gysegem zich vaak liet inspireren door mythologische thema’s. Ook heeft deze veelzijdige kunstenaar een plekje verworven als muzikant in de jazzwereld.

 

au

 

een streep erdoor

onbelangrijk

en dus weggevaagd

 

hij zit ermee

en wordt nog dagelijks

geplaagd

 

maar stel

is kwantiteit of kwaliteit

de vraag

 

Opa IJsbeer

 

Verantwoording

1.       1. Inleiding – wikipedia

2.       2. Suikerrui – renehoeflaak.com – pzc.nl

3.       3. Kaasstraat – inventaris.onroerenderfgoed.be

4.       4. Steenplein – columbusmagazine.nl – topa.be

5.       5. Het Steen – wikipedia

6.       6. Ingang kasteel – wikipedia

7.       7. Binnenplaats – visitantwerpen.be

8.       8. Noordterras – bel-memorial.org – lievelambrecht.be