Deel 167

Amsterdam Oud Zuid 5

Woensdag 17 augustus 2022

De vorige aflevering over Oud Zuid in Amsterdam ging geheel over het Olympisch Stadion. De wijk eromheen ligt in de Stadionbuurt, maar is niet naar dit stadion vernoemd, maar naar het Nationale Stadion dat is ontworpen door Harry Elte en tussen 1914 en 1929 op de plek van de Jasonstraat en Argonautenstraat stond. Dit stadion is na de Olympische Spelen van 1928 afgebroken en hiervoor in de plaats zijn woningen gekomen. Onder de Stadionbuurt vallen ook de Bertelmanpleinbuurt, Marathonbuurt, Van Tuyll van Serooskerkenbuurt, Olympisch Kwartier en de woonbotenkolonie aan het IJsbaanpad.

De protestantse Willem de Zwijgerkerk is tussen 1930 en 1931 gebouwd aan de Olympiaweg in de stijl van de Amsterdamse School naar een ontwerp van Cornelis Kruyswijk. De naam van de kerk staat in grote letters boven de ingang vermeld, boven een granieten kop die Willem de Zwijger moet voorstellen.

Aan het Olympiaplein in het Herdenkingspark staat het Monument Indië-Nederland. Dit monument heeft in 2004 deze naam gekregen. In 2007 heeft het monument een toevoeging gekregen. Die bestaat uit een aantal bakstenen sokkels met lichtornamenten door Jan Kleingeld, geboren in 1954 in Dordrecht, ontworpen. Het geeft de verbinding tussen Indië en Nederland aan waarbij een aantal belangrijke jaartallen zijn vermeld.

Dit monument is gemaakt door Frits van Hall en de architect Gijsbert Friedhoff en kreeg aanvankelijk de naam Van Heutsz-monument. Het monument dateert uit 1935 en is gemaakt van brons, kalksteen, beton en travertin. Al voor de plaatsing was er kritiek op Van Heutsz, die als commandant van het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger (KNIL) het gebied van Atjeh hardhandig onder Nederlands gezag heeft gebracht.

Terwijl iedereen een statige generaal verwachte werd er een trotse vrouw in sarong op een sokkel geplaatst. Met een wetsrol in de hand als teken van het Nederlandse gezag. De generaal kwam op een bescheiden plaquette op de sokkel terecht. Rond de sokkel zijn diverse reliëfs te vinden die de Indische cultuur, flora en fauna verbeelden, zoals vrouwen onder een rubberboom, bloemen, bamboebomen, een sluipende tijger.

Het monument heeft regelmatig onder vuur gelegen. Zo schilden provo’s in de roerige jaren zestig de woorden Provo en Image op het monument als teken dat de verering van mensen als Van Heutsz niet langer kon. De Pacifistisch Socialistische Jongeren Werkgroep beschadigde het monument door middel van een bomaanslag. Ook in 1984 werd er een bomaanslag gepleegd, ditmaal door de groep Koetoh Reh, dit is de naam van het kamp dat in 1904  door een Nederlandse strafexpeditie was uitgemoord. De plaquette van Van Heutsz is later verdwenen.

De Lyceumbrug verbindt over het Noorder Amstelkanaal het Olympiaplein met de Jan van Goyenkade. Op de hoeken staan enkele beelden uit 1928 van Hildo Krop, die beelden zijn in 2007 gerestaureerd en vormen eigenlijk een eenheid. Zelf heb ik ze in tegenovergestelde richting gezien. Bij Vader en zoon laat Krop senior zijn zoon kennismaken met techniek. Bij zijn voet is een tandwiel te zien, terwijl in het voetstuk een reliëf van een meeuw is aangebracht.

Moeder en dochter verhandelt over de schoonheid. De zittende moeder (Krop’s vrouw) laat haar dochter een roos, als teken van de liefde, zien. In het voetstuk is ditmaal een zwaluw in reliëf door Krop gemaakt. Het beeld is net als alle andere uit Frans kalksteen vervaardigd.

In de diagonaal met dit beeld staat op een lagere pijler de Zoon. Hij draagt nog wel de korte boks van de jeugd, maar is duidelijk in de groei en mag inmiddels tot de jongvolwassenen worden gerekend. Die groei is door Krop middels papyruspluimen verbeeld. Voor dit beeld heeft Johan Krop, de zoon van de beeldhouwer, model gestaan.

Als laatste van dit viertal beelden laat ik de Dochter zien. Voor dit beeld heeft Hildo Krop zijn dochter Helen als model gebruikt. Als jong volwassene nog onschuldig (lelies), maar zij heeft net als haar broer een belangrijke periode overbrugd. De schooltijd heeft zij afgesloten en daarom zijn de jongeren hier gezet. Aan de overkant van de brug grenst het Amsterdams Lyceum aan het water en de brug.

Henk Zweerus (1920-2005) trouwde in 1948 in Amsterdam met Hedwig Weber. Van haar heb ik in de afleveringen van Heino al werk laten zien. Het kunstenaarskoppel bleef daar tot 1962 wonen, waarna zij naar Delft verhuisden. Hier werd Zweerus lector Vormstudie en driedimensionaal ontwerpen aan de TH. Via Bergen kwamen zij uiteindelijk in Oosterbeek terecht waar beiden overleden. In Amsterdam staat een aantal beelden van hem. Nadat hij het beeld Horizontale compositie had gemaakt, dat in West in het Leidse Bosje staat, maakte hij Verticale compositie. Dit beeld is gemaakt in opdracht van de gemeente Amsterdam en staat sinds 1960 op het Valeriusplein. De beeldhouwer gebruikte hier wit sierbeton voor.

Op het Emmaplein staat het laatste beeld van deze aflevering. Monument Koningin Emma is gemaakt door Lambert Zijl. Hij was behalve beeldhouwer ook medailleur. Zijl is geboren in 1866 in Kralingen en overleed in 1947 in Bussum. Door zijn samenwerking met de architect Berlage kwam zijn carrière op gang. Zijn stijl paste ook bij die van de architect.

Het ontwerp voor het monument was aanvankelijk voor een prijsvraag van de gemeente Den Haag. Zijl won weliswaar die prijsvraag maar de opdracht ging naar Toon Dupuis. In Amsterdam kreeg Zijl wel de gelegenheid om zijn monument te maken. Dat werd in 1939 door koningin Wilhelmina onthuld. Op 29 juni 1940 werd bij het monument een bloemenhulde gebracht.

Op het voetstuk staan de wapens van Oranje-Nassau en van Waldeck-Pyrmont. De zes vrouwen geven aan dat deze voormalige regentes op handen werd gedragen. Aan de twee zijkanten worden barmhartigheid en rechtvaardigheid uitgebeeld. Aan de achterzijde van de sokkel staat een sanatorium dat door haar is opgericht. In 1987 is het beeld onthoofd. Nadat het hoofd in bosjes was teruggevonden, heeft Emma haar hoofd weer teruggekregen.

 

boodschap van trouw

 

in het geklater herken ik de vrouw

de dorst naar kruiden kennis en kracht

zijn naam is verdoemd zoals zijn daden

 

en niemand daar die nog op ons wacht

alleen het geld en de kleur van de doden

het blauw van de adel kent zijn berouw

 

als dagen worden verbonden met draden

gaat de ontwikkeling door in de nacht

en volgt de berusting bij alle goden

 

het eindigt met de boodschap van trouw

 

Opa IJsbeer

 

Verantwoording

1.       Inleiding – wikipedia

2.       Olympiaweg – amsterdamse-school.nl

3.       Olympiaplein/Herdenkingspark – buitenbeeldinbeeld.nl

4.       Olympiaplein/Herdenkingspark – amsterdam.kunstwacht.nl

5.       Lyceumbrug – amsterdamse-school.nl – timswings.nl

6.       Lyceumbrug – amsterdamse-school.nl – timswings.nl

7.       Lyceumbrug – amsterdamse-school.nl – timswings.nl

8.       Lyceumbrug – amsterdamse-school.nl – timswings.nl

9.       Valeriusplein – zweerus.com

10.     Emmaplein – wikipedia