Deel 147

Coevorden

Woensdag 30 maart 2022

Coevorden, de Ganzenstad, is een stadje op de grens van Drenthe en Overijssel, op een strategische plek op de route van Groningen naar Münster. Met die naam Coevorden wordt verwezen naar een doorwaadbare plek voor koeien, de plaats waar boeren hun vee door een rivier lieten gaan. In de achttiende eeuw kwam de groei tot stilstand. Het stadje was in die periode een doorgangsplaats voor turfschippers, die hun lading vanuit Duitsland en Oost-Drenthe naar het westen vervoerden. Langzaam maar zeker werd de regiofunctie overgenomen door Emmen. Coevorden bezoek ik in 2019 samen met onze oudste kleinzoon en zijn andere opa wanneer wij een ritje met de trein naar de eindstations in Nederland maken en daar uitstappen voor we doorreizen naar dat eindstation Emmen.

Met een prachtige uitgesneden bord in staal laat de stad zien dat op de Markt in Coevorden ooit een galg heeft gestaan. Het behoort tot een hele serie ‘Scherven van een stad’ ontworpen door het bureau Caspar Conijn, waarmee interessante plekken onder de aandacht worden gebracht. Maar ook handelingen en gebeurtenissen, zoals spitsroedenlopen. Dit stuk Hier houdt ons en met name de rechtspraak een spiegel voor in een verwijzing naar het christelijk geloof via ‘Maar Heer was zelfs de grootste zondaar niet ook geschapen naar uw evenbeeld?’

De Nederlandse beeldhouwer Johan Sterenberg is geboren in 1920 in Sint-Annen en in 2002 overleden in Marum. Hij studeerde eerst aan Minerva in Groningen en later als leerling van onder andere Jan Bronner en Piet Esser aan de Rijksakademie in Amsterdam. Vervolgens studeerde hij ook nog in Brussel bij Oscar Jespers. Sterenberg behoorde tot de Groep van figuratieve abstractie.

Ganzen Geesje  is een ganzenhoedster die in de negentiende en twintigste eeuw op de tweede maandag in november haar ganzen naar de ganzenmarkt bracht. Daar werden ze verkocht zodat ze bij kerst konden worden gegeten. Nadat Coevorden in 1905 was aangesloten op het spoornet werden de meeste ganzen naar Engeland vervoerd. Sinds 1962 is de oude ganzenmarkt een folkloristisch evenement.

Het beeld van Ganzen Geesje is in 1978 onthuld, maar ook al enkele keren beschadigd en weer opgeknapt. Ook zijn er bronzen ganzen gestolen en weer teruggevonden. In 2005 heeft de weduwe van Sterenberg, de schilderes Riete Gompertz, het beeld opnieuw onthuld. In 2011 is het tientallen meters verplaatst naar de kop van de markt in verband met een reconstructie van de markt.

Aan de Kerkstraat 36 is de voormalige synagoge van Coevorden gevestigd. Hier stond van 1768 tot 1840 een zogenaamde huissynagoge. In 1840 werd de nieuwe synagoge ingewijd en werd uitgebreid met een leraarswoning met rituele badruimte. Na de restauratie van het pand in 1976 is hier de Streekmuziekschool gevestigd. In de Tweede Wereldoorlog werd bijna de gehele Joodse gemeenschap van Coevorden gedeporteerd, slechts enkelen overleefden de oorlog. Aan de gevel is in 1985 een Joods gedenkteken bevestigd. Die is gemaakt door Wouter van Rossem. De open plek symboliseert de open wond door de moord op de Coevordense Joden.

Uit 1933 stamt de Buste van Heutsz gemaakt door August Falise. Deze buste staat aan Het Kasteel en is gemaakt van brons. Het verwijst naar de tijd dat Coevorden nog een garnizoensstad was. Dit eerbetoon aan Jo van Heutsz heeft echter vooral te maken met het feit dat hij in 1851 is geboren in Coevorden. Van Heutsz komt uit een militaire familie en werd luitenant-generaal, maar was ook gouverneur-generaal van Nederlands-Indië van 1904 tot 1909 en militair en civiel gouverneur van Atjeh. Zijn zoon Johan Bastiaan werd arts en tropengeneeskundige. In de oorlog sloot hij zich aan bij de Waffen SS en werd bevorderd tot SS-Obersturmbannführer (luitenant-kolonel). Jo van Heutsz heeft dat niet meer meegemaakt en overleed in 1924 in Montreux.

De eerste steen voor het Monument Meindert van der Thijnen is in 1924 gelegd door Koningin Wilhelmina. Het monument is een jaar later onthuld door de toenmalige Commissaris van de Koningin.

Van der Thijnen werd in 1670 aangesteld als schoolmeester en koster in Coevorden. In 1672 werd Coevorden belegerd door de troepen van Munster en in juli gaf de stad zich over. De predikanten van de hervormde kerk en ook de koster/schoolmeester werden ontslagen. Van der Thijnen keerde terug naar Groningen en ontwikkelde een plan om Coevorden in de winter bij verrassing via biezen bruggen te ontzetten. Op een mistige dag lukte het met de biezen bruggen de stadsgracht over te steken en de stad te bevrijden. Van der Thijnen kreeg een heldenstatus, werd later ouderling in de kerk waar hij koster was geweest en was ook nog enige tijd burgemeester. Zijn lichaam is in 1707 in ‘zijn kerk’ begraven.

De rijke geschiedenis van Coevorden wordt op een serie ijzeren panelen verteld. Tevens hoort hier een stadswandeling Scherven van een stad bij. Op Niets bleef is aandacht besteed aan de invasie door de Duitsers op 10 mei 1940. De troepen Coevorden moesten de Duitsers zo lang mogelijk ophouden. Alleen Martinus Vugtevee, Klaas van der Baaren, Sipke Beetstra en Barend Schuiling hielden stand en schakelden tientallen Duitsers uit tot hun munitie opraakte. In 2015 bij de onthulling van het paneel van Erik Enik was Beetstra als enige nog levende van dit viertal aanwezig. Op ieder paneel is een gedicht te lezen van Jean Pierre Rawie.

 

bewaken en verdwalen

 

met ganzenlever heb ik niets

ook niet tijdens kerstdagen

ik hoor ze gakken heel de dag

en hoor bewoners klagen

 

verkoop die beesten nou een keer

dat is wat zij ons vragen

de markt ervoor is echt verdwenen

dus wie zal zich hieraan wagen

 

ze vreten ‘t land helemaal kaal

zelfs tot aan de rietkragen

waarom verdwalen zij nou nooit

en vullen bij ons hun magen

 

Opa IJsbeer

 

Verantwoording

1.       Inleiding – wikipedia

2.       Markt – rizoomes.nl – kloosterboer-decor.nl

3.       Markt – wikipedia

4.       Kerkstraat – synagoge-coevorden.nl

5.       Het Kasteel – wikipedia

6.       Van Heutszpark – Coevordercourant.nl – wikipedia

7.       Bentheimerbrug – Coevorderkrant.nl – erikenik.nl